तपाईंका छोराछोरीले धेरै मोबाइल हेर्छन् ? आँखामा हुनसक्छ ‘एम्बलियोपिया’

काठमाडौँ- आजको डिजिटल युगमा मोबाइल, ट्याब्लेट, ल्यापटपजस्ता उपकरण बालबालिकाको जीवनशैलीको हिस्सा बनेका छन्।
विद्यालयको पढाइदेखि मनोरञ्जनसम्म सबै कुरामा डिजिटल स्क्रिनको प्रयोग भइरहेकाले बालबालिकाले लामो समय मोबाइल हेर्ने गरेका छन्। तर, यसरी अत्यधिक मोबाइल हेर्ने बानीले उनीहरूको आँखामा गम्भीर समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ, जसलाई ‘एम्बलियोपिया’ भनिन्छ।

एम्बलियोपिया भनेको के हो?
एम्बलियोपिया लाई सामान्यतया “lazy eye” वा आलसी आँखाको समस्या भनिन्छ। यो दृष्टि सम्बन्धी रोग हो, जसमा एक आँखाको दृष्टि विकास राम्रो हुँदैन। आँखाको सामान्य बनावट ठीक भए पनि दिमाग र आँखाबीचको सम्बन्ध कमजोर हुन्छ, जसले गर्दा त्यो आँखाबाट दिमागमा स्पष्ट छवि पुग्दैन। समयमै उपचार नगरिएमा यो समस्या स्थायी दृष्टि गुमाउने अवस्थासम्म जान सक्छ।

मोबाइल र एम्बलियोपियाको सम्बन्ध
शिशु वा साना बालबालिकाले जब अत्यधिक मोबाइल हेर्छन्, उनीहरूको दृष्टि विकासको प्रक्रिया प्रभावित हुन सक्छ। मोबाइल हेर्दा आँखा नचलाउने, दूरी नबदल्ने, एउटै कोणमा धेरैबेर टोलाउने बानीले एउटा आँखाको काम कमजोर हुँदै जान्छ। जब मस्तिष्कले त्यो कमजोर आँखाबाट आउने संकेतलाई अवरोध गर्न थाल्छ, तब एम्बलियोपिया सुरु हुन्छ।

एम्बलियोपियाका लक्षणहरू
बालबालिकाले एक आँखाबाट स्पष्ट देख्न नसक्ने
टिभी वा किताब धेरै नजिकबाट हेर्ने बानी
आँखा चिम्लिने वा बारम्बार झिम्क्याउने
आँखाको एकातिर झुकाव
दृष्टि परीक्षण गर्दा एउटा आँखाको दृष्टि निकै कम पत्ता लाग्ने
कुनै पनि वस्तु वा अनुहारमा ध्यान केन्द्रित गर्न नसक्ने

कुन उमेरका बालबालिकामा बढी देखिन्छ?
एम्बलियोपिया सामान्यतः ३ देखि ८ वर्ष उमेरका बालबालिकामा देखिन्छ। यो उमेरसम्म दृष्टिको विकास चलिरहेको हुन्छ। त्यसैले यस अवधिमा विशेष ध्यान दिनु आवश्यक छ। प्रारम्भिक अवस्थामै पत्ता लागेमा सफलतापूर्वक उपचार सम्भव हुन्छ।

उपचार कसरी गरिन्छ?
आँखामा चस्मा: दृष्टि सुधार गर्न एकदमै उपयोगी हुन्छ।
आँखा ट्यापिंग: राम्रो आँखालाई केही समयपट्टि बन्द गरिन्छ ताकि कमजोर आँखाले बढी काम गर्न सिकून।
विशेष दृष्टि अभ्यासहरू: चिकित्सकको सल्लाहअनुसार गरिने थेरापीले सुधार ल्याउन सक्छ।
सर्जरी (जटिल अवस्थामा): जब आँखाको स्थिति सिधा नभएको (Strabismus) समस्या पनि हुन्छ भने सर्जरी गर्नुपर्छ।

रोकथामका उपायहरू
२ वर्षमुनिका बालबालिकालाई मोबाइल नदिने
५ वर्षभन्दा कम उमेरका बच्चालाई दैनिक १ घन्टाभन्दा बढी स्क्रिनटाइम नदिनु
हरेक २० मिनेटमा स्क्रिनबाट आँखा हटाउने बानी बसाल्नु
बालबालिकालाई बाहिरी गतिविधि र खेलमा सहभागी गराउने
नियमित रूपमा दृष्टि परीक्षण गराउने (कम्तीमा वर्षमा एकपटक)