काठमाडौं- “के भर्खरै भन्ने कुरा पनि बिर्सनुभयो?” — यस्तो प्रश्न तपाईंले सुन्नुभएको छ भने, तपाईं एक्ला होइन। पछिल्लो समय युवायुवतीबीच स्मरणशक्ति कमजोर हुने, कुरा तुरुन्तै बिर्सिने, सामान्य तथ्य सम्झन नसक्ने समस्या आम हुन थालेको छ। पहिले वृद्ध उमेरका मानिसमा देखिने सम्झनाशक्ति सम्बन्धी समस्या अहिले २० देखि ४० वर्ष उमेर समूहमा समेत व्यापक रूपमा देखिन थालेको छ।
यस समाचारमा हामी किन युवा उमेरमै बिर्सिने समस्या बढ्दैछ, यसको मुख्य ७ कारण, असरहरू, र सजिलो समाधानहरूबारे चर्चा गर्नेछौं।
१. अत्यधिक डिजिटल प्रयोग
आजको पुस्ता मोबाइल, ल्यापटप, ट्याब्लेटजस्ता ग्याजेटसँग अत्यधिक जोडिएको छ। निरन्तर स्क्रिन हेर्दा मस्तिष्कले ठूलो परिमाणमा सूचना पचाउनुपर्ने हुन्छ, जसले स्मरणशक्ति कमजोर पार्छ। गहिरो ध्यान गर्न नसक्दा दिमाग सूचना सङ्ग्रह र सम्झन गर्न असमर्थ हुन्छ।
२. नीन्दको कमी
नीन्द मस्तिष्कको ‘रीसेट’ प्रक्रिया हो। जब हामी पर्याप्त सुत्दैनौं (प्रति रात कम्तीमा ७–८ घण्टा), त्यसले मस्तिष्कको स्मृति सञ्जाललाई असर गर्छ। REM Sleep को चरणमा मस्तिष्कले सूचना याद गर्छ — जुन धेरै युवाले मोबाइल चलाउँदै-बुझ्दै गुमाइरहेका छन्।
३. तनाव र मानसिक चाप
निरन्तर मानसिक तनावले कोर्टिसोल हर्मोन उत्पादन गर्छ, जसले हिप्पोक्याम्पस (स्मृति सञ्झालको केन्द्र) मा असर गर्छ।
युवा पुस्ता करियर, पढाइ, सम्बन्ध र भविष्यप्रति चिन्तित हुँदा लामो समयको तनावले स्मरणशक्ति खिइन्छ।
४. गलत आहार
प्रोसेस्ड फुड, अत्यधिक चिनी, बोसोयुक्त खाना र जङ्क फुड मस्तिष्कको तन्दुरुस्तीका लागि हानिकारक हुन्छ।
ओमेगा–३, भिटामिन B12, म्याग्नेसियम लगायत मस्तिष्कका लागि आवश्यक पोषक तत्वको कमीले स्मरणशक्ति घटाउँछ।
५. शारीरिक निष्क्रियता
नियमित शारीरिक व्यायामले मस्तिष्कमा रक्तसञ्चार सुधार गर्छ, जसले नयाँ न्यूरोनको विकास र स्मृति कायम गर्न सहयोग गर्छ।
युवाहरू लामो समय कर्सीमा बसेर वा मोबाइल चलाएर समय बिताउँदा दिमाग सुस्त हुन्छ।
६. दुर्घटना वा टाउकोमा चोट
यदि अघिल्लो समयमा कुनै टाउकोमा चोट लागेको थियो भने — जति सानो भए पनि — त्यो स्मृति क्षतिको कारण हुन सक्छ।
कहिलेकाहीँ खेलकुद वा एक्सिडेन्टको चोटले हिप्पोक्याम्पसमा असर पुर्याउँछ।
७. डिप्रेशन र अन्य मानसिक रोग
डिप्रेशनका बिरामीहरूमा ‘ब्रेन फग’ नामक लक्षण देखिन्छ, जसमा सोच्न, निर्णय लिन र कुरा सम्झन अप्ठ्यारो हुन्छ।
मानसिक स्वास्थ्य समस्याले स्मरणशक्तिमा ठूलो असर पार्न सक्छ।
के असर पर्छ?
पढाइमा ध्यान नलाग्ने
पेशागत जीवनमा गल्ती बढ्ने
सामाजिक सम्बन्ध बिग्रने
आत्मबलमा गिरावट
दीर्घकालीन अल्जाइमरको सम्भावना
समाधान के हुन्?
१. डिजिटल डिटक्स
प्रतिदिन कम्तीमा १–२ घण्टा मोबाइल, ल्यापटपबिना बिताउने प्रयास गर्नुहोस्। डिजिटल हाइजेन्स (digital hygiene) अपनाउनुहोस्।
२. सुत्ने बानी सुधार्नुहोस्
राति निश्चित समयमा सुत्ने, स्क्रिन नहेरी सुत्ने, क्याफिनजन्य पेय नखाने बानी बसाल्नुहोस्।
३. योग र ध्यान
ध्यानले मानसिक स्पष्टता ल्याउँछ र हिप्पोक्याम्पस सक्रिय राख्छ। नियमित प्राणायाम र मेडिटेसनले स्मरणशक्ति बढाउँछ।
४. सन्तुलित आहार
ओमेगा–३ (माछा, अलसी), भिटामिन वि १२(दुध, अण्डा), फाइबरयुक्त खाना, हरियो सागसब्जी बढाउनुहोस्।
५. नियमित शारीरिक व्यायाम
कम्तीमा ३० मिनेट तिब्र गतिमा हिँड्ने वा हल्का व्यायाम गर्ने बानी बसाल्नुहोस्।
६. सोसल इन्ट्राक्सन
साथीभाइसँग कुराकानी गर्दा स्मृति र प्रतिक्रिया शक्ति सक्रिय हुन्छ। एक्लोपन नबढाउनुहोस्।
७. मनोपरामर्श
यदि लक्षण गम्भीर छन् भने मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञसँग परामर्श लिनु अत्यन्त जरूरी छ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया