नागपञ्चमीमा सर्पलाई दूध खुवाउनुको महत्व के छ ?

काठमाडौँ – हिन्दु धर्ममा सर्पको विशेष महत्व छ । भगवान शिवको गलाको आभूषण नागराज वासुकी हो भने भगवान विष्णुको ओछ्यान नागराज शेषनाग हो। हाम्रो ठाउँमा सर्पको पूजा गरिन्छ र भूलवश पनि सर्प मारेमा कालसर्प दोषको दोष लाग्छ, जसको समाधान गर्न सजिलो छैन ।

मानिसहरू राम्रो देखिनका लागि आफ्नो घाँटीमा महँगो गहना लगाउँछन् तर भगवान शिवले आफ्नो गहनाको रूपमा सर्पलाई रोजे। जुन समाजमा निन्दनीय र उपेक्षित पनि छ । सर्पदेखि सबैलाई डर लाग्छ र भगवान शिवले वासुकीलाई आफ्नो हार बनाएर यो डर हटाउँदै छन्।

भगवान शिवले आफ्ना सबै भक्तहरूलाई सिकाउछन्,जब म त्यहाँ हुन्छु तब डराउनु पर्ने कुरा छैन, कुनै पशु वा पशु-जन्तु जस्तो व्यक्तिले तपाईंलाई हानि गर्न सक्दैन। नागपञ्चमी पर्वमा हाम्रो डर हटेर जीवजन्तुको सेवा गर्न सर्पलाई दूध खुवाउने चलन छ ।

नागपञ्चमीको बारेमा शास्त्रले के भन्छ ?

वराह पुराण अध्याय २४ अनुसार भगवान वराहले नागपञ्चमीको कथा आफ्नै मुखबाट सुनाउनुभएको छ। कुनै समय मारिची ब्रह्माजीका प्रथम मानसिक पुत्र थिए। उनका छोरा कश्यप जी थिए। दक्षकी छोरी कद्रु मन्द मुस्कानसहित उनकी पत्नी भइन् । उनीबाट कश्यपजीका अनन्त, वासुकी, महाबली कम्बल, कर्कोटक, पद्म, महापद्म, शंख, कुलिक र पापराजिल आदि नामले प्रख्यात सर्पपुत्र थिए। यो प्रमुख नाग कश्यप जी को पुत्र हो।

पछि सारा संसार यी सर्पहरूको सन्तानले भरियो। उनी धेरै भ्रष्ट र नीच काममा संलग्न थिए। उसको मुख अत्यन्त तिखो विषले भरिएको थियो। तिनीहरूले मानिसहरूलाई आफ्नो नजरले वा टोकेर पनि जलाउन सक्थे। उसको बोली जत्तिकै तिखो थियो। यसले पनि मानिसको ज्यान जाने गरेको थियो । यसरी दिनदिनै जनताको नरसंहार हुन थाल्यो, यसरी उनीहरुको भयंकर नरसंहार देखेर जनता जम्मा भए र सबैलाई आश्रय दिन सक्ने परम भगवान् ब्रह्माको शरण लिए ।

यही उद्देश्यलाई ध्यानमा राखेर मानिसहरूले कमलमा देखा परेका ब्रह्मालाई भने- “हे प्रभु! तपाईंसँग अपार शक्ति छ, कृपया हामीलाई यी धारिलो दाँत भएका सर्पहरूबाट रक्षा गर्नुहोस्। यिनीहरूलाई देखेर मानिस र पशु समूहहरू क्षीण हुन्छन्। खरानी – यो सर्पबाट छिट्टै भैरहेको छ।

ब्रह्माजीले भने- “हे मानिसहरू! तिमी डरले डराउँछौ। म अवश्य तिम्रो रक्षा गर्नेछु। तर अब तिमी सबै आ-आफ्नो ठाउँमा फर्क।

अव्यक्त मुर्ति ब्रह्माजीका यी शब्दहरूमा ती विषयहरू फर्किए। त्यसबेला ब्रह्माजीको मनमा अपार क्रोध उत्पन्न भयो। उनले वासुकीलगायत सबै प्रमुख सर्पहरूलाई बोलाएर श्राप दिए। ब्रह्माजीले भने- “नागो! तिमी मद्वारा निर्मित मनुष्यहरूको मृत्युको कारण बनेका छौ। त्यसैले भविष्यमा स्वयम्भू मन्वंतरमा तिमीलाई आफ्नै माताको श्रापले कठोर रूपमा मारिनेछ, यसमा कुनै शंका छैन। “

जब भगवान ब्रह्माले ती ठूला सर्पहरूसँग यसरी कुरा गरे, तिनीहरूको शरीर डरले काँप्यो। तिनले प्रभुको पाउमा लडेर यी वचनहरू भने। सर्पले भन्यो- “भगवान! हामीलाई कुटिल जातिमा जन्म दिने तपाईंले नै हो। विष फुक्ने, नराम्रो गर्ने, कुनै पनि वस्तुलाई देखेर नष्ट गर्ने हाम्रो अमिट प्रकृति तपाईंले मात्रै सृष्टि गर्नुभएको हो। अब कृपया यसलाई शान्त गर्नुहोस्। “

ब्रह्माजीले भने- म सहमत छु, मैले तिमीलाई सृष्टि गरेको छु र तिमीलाई दुष्टताले पनि भरेको छु, तर यसको मतलब यो होइन कि तिमी निर्दयी भएर मानिसलाई दिनहुँ खाऊ।

सर्पले भने, “भगवान ! हामीलाई छुट्टै बस्नको लागि सुरक्षित ठाउँको प्रबन्ध गर्नुहोस् र नियम पनि बताइदिनुहोस् ।” सर्पको यो कुरा सुनेर ब्रह्माजीले भन्नुभयो- नागहरू! म ठाउँ तय गर्नेछु ताकि तिमी पनि मानिससँग बस्न सक। तिमीहरू सबैले आफ्नो मन एकाग्र गर र मेरो आदेश सुन।

सुतल, विट्ठल र पाताल यिनलाई तीन लोक भनिन्छ। बाँच्न चाहनुहुन्छ भने त्यहीँ बस्नुहोस्। त्यहाँ मेरो आदेश र प्रबन्धबाट धेरै प्रकारका सुखहरू प्राप्त गर्नुहुनेछ। राती सात बजेसम्म त्यहीँ बस्नुपर्छ । तब वैवस्वत मन्वंतरको प्रारम्भमा कश्यप जीको घरमा तिमी जन्मिनेछौ। देवताहरू तिम्रो साथी र आफन्त हुनेछन्। ज्ञानी गरुडसँग दाजुभाइको सम्बन्ध रहनेछ।

त्यसबेला (जनमेजयको यज्ञमा) कुनै कारणले तिम्रा सबै सन्तान भस्म हुनेछन्। पक्कै पनि यसमा तपाईको दोष छैन । ती सर्पहरू जो धेरै दुष्ट र अव्यवस्थित हुन्छन्, तिनीहरूको जीवन त्यही श्रापले समाप्त हुन्छ। जो यस्ता छैनन् तिनीहरू बाँच्नेछन्। हो, तपाईं ती मानिसहरूलाई आफ्नो आवश्यकता अनुसार निल्न वा टोक्न स्वतन्त्र हुनुहुन्छ, यदि तिनीहरूले तपाईंलाई समस्या गरे वा जसको समय आएको छ।

गरुडसँग सम्बन्धित मन्त्र, औषधि र वृद्ध गरुडमण्डलद्वारा दाँत पुसाउने कला जान्नेहरूबाट अवश्य डराउनु पर्छ, अन्यथा तिम्रो विनाश निश्चित छ।

ब्रह्माजीले यति भनेपछि सबै सर्पहरू पृथ्वीमुनि पातलोमा गए । यसरी ब्रह्माजीबाट श्राप र वरदान पाएर उनी पातलोमा सुखी रहन आए । यी सबै कुरा पञ्चमी तिथीको दिन ती महान् नागका मानिसहरूसँग भएका थिए। त्यसैले यो तिथी शुभ, प्रिय, पवित्र र सबै पाप नाश गर्ने सिद्ध भएको छ ।

यस तिथिमा जसले अमिलो खानेकुरा त्यागेर दुधले सर्पलाई नुहाउछ उसको सर्प साथी बन्नेछ ।नागपञ्चमीको पूजा विधि स्कन्द पुराण श्रवण महात्म्य अध्याय नम्बर १४ मा वर्णन गरिएको छ ।