मानव जीवनको एक तिहाइ निद्रामा: मानिसले आफ्नो जीवनकालमा कति वर्ष सुतेर बिताउँछ ?

काठमाडौं- जब हामी ‘जीवन जिउनु’ भन्ने कुरा सोच्दछौं। हामी प्रायः चेतन अवस्थाको अनुभव, कर्म, सपना र संघर्षको कुरा गर्छौं। तर, यो जीवनको एक ठूलो भाग हामी निद्रामा बिताइरहेका हुन्छौं भन्ने कुरा धेरैले गम्भीरतापूर्वक सोच्दैनन्।

वैज्ञानिक अध्ययनहरूका अनुसार, एक सामान्य मानिसले आफ्नो जीवनको झन्डै एक तिहाइ भाग निद्रामा बिताउने गर्छ। यसले के जनाउँछ? यदि औसत जीवन ७५ वर्षको हो भने, हामी करिब २५ वर्ष सुतिरहन्छौं!

निद्राको औसत दर: दैनिक ८ घण्टा
मानिसलाई शारीरिक र मानसिक सन्तुलनका लागि औसतमा ७ देखि ८ घण्टासम्मको निद्रा आवश्यक पर्छ। यदि हामी दैनिक ८ घण्टा निदाउँछौं भने, त्यो हाम्रो २४ घण्टाको एक तिहाइ हो। यस हिसाबले हेर्दा, एक वर्षमा २९२० घण्टा (१२२ दिन जति) हामी सुतिरहेका हुन्छौं।

जीवनभरको गणना:
दैनिक निद्रा: ८ घण्टा
वार्षिक निद्रा: ८ × ३६५ = २९२० घण्टा (१२२ दिन)
७५ वर्षमा निद्रा: २९२० × ७५ = २१९,००० घण्टा = ९,१२५ दिन = २५ वर्ष
यसको अर्थ, एक औसत व्यक्ति आफ्नो जीवनको करिब २५ वर्ष सुत्दै बिताउँछ।

के निद्रा समयको बर्बादी हो?
धेरैले निद्रालाई ‘समयको बर्बादी’ ठान्ने गल्ती गर्छन्। तर वैज्ञानिकहरू भन्छन्—निद्रा शरीर र मस्तिष्कको मर्मत र पुनःउत्पादनको लागि अत्यन्त आवश्यक प्रक्रिया हो। निद्राको समयमा मस्तिष्कले दिनभरका अनुभवहरूको विश्लेषण गर्छ, स्मृति सुदृढ बनाउँछ, शरीरका कोशिकाहरू मर्मत गर्छ, र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बलियो बनाउँछ।

द्रुत आँखा चालको समयमा विशेषगरी मस्तिष्क अत्यधिक सक्रिय हुन्छ र सपना देखिने अवस्था पनि यही हो। REM निद्रा स्मृति र भावनात्मक प्रक्रियामा महत्वपूर्ण मानिन्छ

कम निद्राको असर
विगत केही दशकहरूमा व्यस्त जीवनशैली, स्मार्टफोनको अत्यधिक प्रयोग, कामको तनाव, र सामाजिक जिम्मेवारीले गर्दा मानिसहरू पर्याप्त निद्राबाट बञ्चित हुँदै गएका छन्। अध्ययनहरूले देखाएको छ कि लामो समयसम्म कम निद्रा हुने व्यक्तिमा निम्न असरहरू देखापर्छन्:

मानसिक तनाव, चिडचिडापन
स्मरणशक्ति कमजोर हुनु
उच्च रक्तचाप र मुटु रोगको सम्भावना
रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुनु
मोटोपन र मधुमेहको जोखिम

निद्राको चरणहरू
निद्रा विभिन्न चरणहरूमा बाँडिएको हुन्छ:
हल्का निद्रा: सुरुवातको ५-१० मिनेट
मुटुको गति ढिलो, तापमान घट्ने अवस्था
गहिरो निद्रा: शरीर मर्मत कार्यमा केन्द्रित
मस्तिष्क सक्रिय, सपना देखिने अवस्था
यी सबै चरणहरू बराबरी महत्वपूर्ण हुन्छन् र यदि कुनै चरण बाधित हुन्छ भने निद्रा अपूरो रहन्छ।

यथार्थ: निद्राविना जीवन असम्भव
निद्रा नलिइएको अवस्था केही दिनसम्म मात्र सह्य हुन्छ। वैज्ञानिक प्रयोगहरूले देखाएको छ कि लगातार ७२ घण्टा निद्राविना बिताउँदा मानिसमा भ्रम, चक्कर, एकाग्रता हराउने, वा हलुसीनेशनको अनुभव हुन थाल्छ। १०-११ दिनभन्दा बढी जागा रहनु शरीरका लागि घातक बन्न सक्छ।