धेरै बेर खालिपेट बस्नुहोस्? जान्नुहोस् शरीरमा पर्न सक्ने लुकेका खतरा

काठमाडौँ- आजको दौडधुपपूर्ण जीवनशैलीमा मानिसहरू प्रायः बिहानको खाजा खान नपाई सिधै काममा लाग्ने, उपवास बस्ने, वा ‘डाइटिङ’ गर्ने नाममा लामो समयसम्म केही नखाई बस्ने गर्छन्। तर, स्वास्थ्य विज्ञहरू भन्छन् – यो बानी दीर्घकालीन रूपमा निकै हानिकारक हुनसक्छ।

खालिपेट रहँदा शरीरमा के हुन्छ?
जब हामी लामो समयसम्म केही नखाई बस्छौं, शरीरलाई आवश्यक ऊर्जा प्राप्त हुँदैन। शरीरमा ग्लुकोजको मात्रा घट्न थाल्छ, जसले मस्तिष्कदेखि अन्य महत्त्वपूर्ण अंगहरूको कार्यशैलीमा असर पार्न सक्छ।

शरीरमा हुने केही प्रमुख असरहरू:
रक्तचाप घट्नु वा बढ्नु – खालिपेट रहँदा रक्तचाप अस्थिर हुन सक्छ।
ग्यास र एसिडिटी – पेट खाली हुँदा अम्लीय पदार्थहरू बढ्न थाल्छन्, जसले गर्दा ग्यास, जलन र अपचको समस्या निम्तिन्छ।
मस्तिष्कमा प्रभाव – लामो समय केही नखाई बस्दा एकाग्रता कम हुने, चिडचिडापन बढ्ने, टाउको दुख्ने लगायतका समस्या देखिन्छन्।
हर्मोनल असन्तुलन – शरीरको मेटाबोलिजम प्रभावित हुन्छ, जसले हर्मोनहरूमा असन्तुलन ल्याउन सक्छ।
रक्तमा चिनीको मात्रा घट्नु – विशेषगरी मधुमेह भएका व्यक्तिहरूका लागि खालिपेट बस्नु खतरनाक हुन सक्छ।

स्वास्थ्य विज्ञहरूको चेतावनी
नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्का वरिष्ठ पोषण विज्ञ डा. मीनाकुमारी खत्री भन्छिन्, “लामो समयसम्म खालिपेट रहँदा शरीरमा तनावको हर्मोन कोर्टिसोल बढ्छ। यसले हृदयघातदेखि मधुमेहसम्मको जोखिम बढाउँछ।”
उनी थप भन्छिन्, “बिहान खालिपेट रहनु भनेको कार नचलाउँदा पनि इन्धन बालिरहेको जस्तो हो। शरीरले आफ्नो कोषहरू जलाएर ऊर्जा निकाल्न थाल्छ, जुन दीर्घकालमा घातक हुन्छ।”

वजन घटाउनका लागि खालिपेट बस्नु सही तरिका हो?
धेरैले सोच्ने गर्छन् – खालिपेट बस्दा त वजन घट्छ नि! तर, चिकित्सकहरू भन्छन् – यो सोच गलत हो। सुरुमा त वजन घटे जस्तो लाग्छ, तर केही समयपछि शरीर ‘स्टार्भेशन मोड’ मा जान्छ, जसले चाँडै बोसो संचित गर्न थाल्छ।

पोष्ट ग्राजुएट इन्स्टिच्युट अफ मेडिसिनका डा. अर्जुन श्रेष्ठका अनुसार, “वजन घटाउने सही तरिका भनेको सन्तुलित आहार र नियमित व्यायाम हो। अनियमित उपवासले भोक नियन्त्रण गर्न नसक्ने बनाउँछ र पछाडि गएर झन बढी खाने बानी बस्छ।”

के उपवास पूर्ण रूपमा नराम्रो हो त?
धार्मिक वा चिकित्सकीय कारणले गरिने उपवासलाई गलत भन्न सकिन्न। तर, चिकित्सकहरू भन्छन् – उपवास गर्दा पनि समयमै सन्तुलित तरिकाले शरीरलाई आवश्यक पोषण पुर्‍याउने खालको रणनीति हुनुपर्छ।

Intermittent Fasting जस्ता तरिका चिकित्सकको निगरानीमा गरिएमा लाभदायक हुन सक्छ। तर, त्यसमा पनि पानी, मिनरल्स र शरीरका लागि आवश्यक तत्वहरू सेवन गर्नु आवश्यक हुन्छ।

कसलाई खालिपेट बस्नु अझ घातक हुन सक्छ?
मधुमेह भएका व्यक्तिहरू
उच्च वा न्यून रक्तचाप भएका
किड्नी वा लिभर समस्याका रोगीहरू
गर्भवती वा स्तनपान गराउने महिलाहरू
बच्चा र वृद्ध व्यक्तिहरू
यी समूहमा पर्ने व्यक्तिहरूका लागि खालिपेट बस्नु अत्यन्त जोखिमपूर्ण हुन सक्छ।

वैकल्पिक उपाय के छन्?
बिहान उठेपछि हल्का खाना (जस्तै फलफूल, ओट्स, दूध आदि) खानु।
खालिपेट कफी वा चिया नखाने; यसको सट्टा नुनचिनी पानी वा तातो निम्बु पानी पिउनु।
३–४ घण्टामा सानो परिमाणमा केही–न–केही खाने बानी बसाल्नु।
भोक लाग्दैन भने पनि अलिकति स्वास्थ्यवर्द्धक खानेकुरा सेवन गर्नु।