रक्षाबन्धन किन दाहिने हातमै बाँधिन्छ? जान्नुहोस् धार्मिक र वैज्ञानिक कारण

काठमाडौँ। रक्षाबन्धन हिन्दू धर्मको एक पवित्र पर्व हो, जहाँ दिदीबहिनीहरूले दाजुभाइको दाहिने हातको कलाईमा राखी बाँध्ने परम्परा छ। यसको गहिरो धार्मिक, सांस्कृतिक र आयुर्वेदिक महत्व छ। दाहिने हातलाई हिन्दू धर्ममा शुभ र पवित्र मानिन्छ, किनभने सबै धार्मिक कार्य, जस्तै हवन, पूजा, दान आदि दाहिने हातले गरिन्छ। त्यसैले राखी पनि यही हातमा बाँधिन्छ, जसले दाजुलाई कर्तव्य र संरक्षणको स्मरण गराउँछ।

कलाईमा राखी बाँध्नुको अर्को कारण शरीरको ऊर्जा प्रवाहसँग सम्बन्धित छ। कलाई नजिकै रहेको नाडी केन्द्र आयुर्वेद अनुसार शरीरका महत्वपूर्ण उर्जास्रोतहरूमध्ये एक हो। राखी बाँध्दा सकारात्मक ऊर्जा प्रवाहमा मद्दत पुग्छ।

पौराणिक कथा अनुसार, इन्द्राणीले इन्द्रको दाहिने हातमा रक्षा-सूत्र बाँधेर उनलाई युद्धमा विजय गराएकी थिइन्। त्यसबेलादेखि दाहिने हातमा राखी बाँध्ने परम्परा सुरु भएको मानिन्छ। यसरी, राखी दाहिने हातमा बाँधिनुको अर्थ स्नेह, सुरक्षा, धर्म र शुभकामना को प्रतीक हो।

किन हातमा रक्षाबन्धन बाँधिन्छ?
हात – कर्मको प्रतीक हो:
हिन्दू दर्शन अनुसार, हात (विशेष गरी दाहिने हात) कर्म (action) को मूल अंग हो। हामी पुजा, हवन, दान, अन्न ग्रहण, रक्षा आदि सबै कार्य हातले नै गर्छौं। राखी बाँध्नु भनेको कर्मशीलता, कर्तव्य र संरक्षण को स्मरण गराउनु हो। बहिनीले राखी बाँधेर दाजुलाई उसले सदैव आफूप्रति सुरक्षा, सहयोग र सम्मान देखाउनुपर्छ भन्ने कर्तव्य सम्झाउँछिन्।

किन दाहिने हातमै बाँधिन्छ?
दाहिने हात शुभ मानिन्छ:
हिन्दू शास्त्रमा दाहिने हातलाई शुभ, पवित्र र पूजनीय मानिन्छ।
हरेक धार्मिक क्रियाकलाप – जस्तो कि यज्ञ, पूजा, अभिषेक – दाहिने हात प्रयोग गरेर गरिन्छ।
राखी पनि एक प्रकारको मन्त्रसहित बाँधिने रक्षा-सूत्र भएकाले, यसलाई दाहिने हातमा बाँध्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ।

आयुर्वेदिक र शारीरिक कारणहरू:
कलाई नजिकको नाडी केन्द्र:
राखी सामान्यतया कलाईमा बाँधिन्छ, जहाँ शरीरका प्रमुख नाडी (pulse/energy channel) हुन्छन्।
आयुर्वेद अनुसार, कलाईमा बाँधिएको धागोले शरीरमा सकारात्मक उर्जा प्रवाह गर्छ।
यसले मन, शरीर, र आत्मा लाई सन्तुलनमा राख्न सहयोग गर्छ।

पौराणिक प्रसंग:
इन्द्राणी र रक्षासूत्रको कथा (भविष्य पुराण):
एकपटक असुरहरूसँग युद्धमा पराजय भएपछि इन्द्र देव निकै निराश थिए।
उनकी पत्नी शची देवी (इन्द्राणी) ले एक मन्त्रसहित पवित्र धागो उनको दाहिने हातमा बाँधिन्।
त्यसपछि इन्द्रले युद्धमा विजय प्राप्त गरे।
त्यसबेलादेखि दाहिने हातमा रक्षासूत्र बाँध्ने परम्परा सुरु भएको हो।