‘निधारमा लर्काएर सप्तरङ्गी टीको’

हरेक वर्ष तिहारको रौनकसँगै बज्ने यस गीतको शब्द लय तथा धुनहरुले अग्रज कवि तथा गीतकार दिनेश अधिकारी त्यसै मन्त्रमुग्ध हुन्छन् । तिहार पर्वको खुसी त छँदैछ, त्यसमा पनि आफैंले सिर्जना गरेको गीतको धुन सुन्न पाउँदा उनको खुसी अझ थपिन्छ ।

यो गीत सुनेर सर्जक अधिकारी मात्र होइन, आम सङ्गीतप्रेमी समेत उत्तिकै आनन्दित हुन्छन् । आम मानिसमाझ यो गीत र तिहार पर्व पर्यायवाची जस्तै बनेको छ । प्रत्येक नेपालीहरुको घर घरमा यो गीत बज्न थालेको झण्डै झण्डै साँढे तीन दशक हुन लागेको छ । तर यो गीतको उमेर जति बढ्दै छ, त्यति नै यसको मिठासले आम सङ्गीतप्रेमी झनै मन्त्रमुग्ध बन्दै गइरहेका छन् ।

हुन त नेपाली गीतसङ्गीत क्षेत्रले साँढे तीन दशकमा लामो छलाङ मारिसकेको छ । गीतसङ्गीत क्षेत्र एनालगबाट डिजिटल प्रविधितर्फ फड्को मारेको पनि लामै समय भइसकेको छ । तथापि डिजिटल प्रविधिले यस गीतलाई देशभित्र मात्र नभएर विदेशी भूमिमा समेत पुर्‍याएको छ ।

नेपालमा मात्र होइन, परदेशमा पनि तिहारको छेकोमा यो गीत गुञ्जिने गर्छ । सर्जक अधिकारी भन्छन्, ‘अहिले आफैंले यो गीत सुन्दा एकदमै आनन्द लाग्छ । अहिले मौलिक सांस्कृतिक पक्षमा शहरमा शिथिलता आएको महसुस हुन्छ । यस्ता गीतहरुले हाम्रो मौलिक संस्कृतिलाई अलिकति भएपनि सम्झाइदिन्छ ।’

अधिकारीले आफ्नो सिर्जना यात्राको दस्तावेज स्वरुप ‘कविताको कथा गीतको कथा’ नामक पुस्तक नै लेखेका छन् । जुन पुस्तकमा उनका अन्य सिर्जनासँगै यस गीतको कथा र पृष्ठभूमिलाई समेत उनले समेटेका छन् । यस गीतको लेखन समयलाई स्मरण गर्दा अधिकारी ३५ वर्ष अगाडितिर पुग्छन् ।

वि.सं. २०४६ सालमा कवि तथा चलचित्र निर्देशक राजेन्द्र शलभले आफ्नो निर्देशनमा निर्माण हुन लागेको फिल्म ‘विजय पराजय’का लागि दुई वटा गीत सिर्जना गर्ने अभिभारा सुम्पेका थिए । जसमध्ये एउटा भाइटीको गीत थियो ।

गीतमा तिहारको भाइटीकाको रमाइलो परिवेश समेटिएको भाव समेट्न भनिएको थियो । उनी सम्झन्छन्, ‘तिहारमा बहिनीले दाइहरुलाई आशिर्वाद दिने र रमाइलो गर्ने खालको गीत सिर्जनाका लागि राजेन्द्र शलभले नै आग्रह गर्नुभएको थियो । तिहारको सांस्कृतिक पक्ष सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुन्छ । त्यसकारण यसमा मैले  तिहारको मौलिक संस्कृतिलाई जोडेर त्यस्तै पाँच/सात दिनमा गीत लेखेँ ।’

उनका अनुसार उनले यो गीत ठ्याक्कै ०४६ साल भदौ १५ गते लेखि भ्याए । यो गीतमा भाइटीकामा दाइहरुका लागि बहिनीको आशीर्वाद र सांस्कृतिक पक्षमा अधिकारीसँग अझै पुरानो स्मृति छ । २०४१ सालमा जागीर जीवनकै सिलसिलामा बैतडीमा थिए । उनले त्यो वर्ष बहिनीको हातबाट भाइटीका लगाउन पाएनन् ।

त्यतिबेला उनले भाइटीका र बहिनीको महत्व अनि सम्बन्धलाई अझै गहिराइमा महसूस गरे । त्यो उनको भावुकता र खिन्नताको अनुभवलाई उनले ‘तिहार सम्झना: टाढाको बस्तीबाट’ शीर्षक कवितामा अभिव्यक्त समेत गरे ।

उनको पुस्तकलाई आधार मान्दा जुन कविता २०४३ सालमा तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानबाट निस्कने ‘कविता’(त्रैमासिक) कार्तिक–पौष अंकमा प्रकाशित भएको थियो । यो कविता उनको कविता सङ्ग्रह ‘आदिम आवाज’मा समेत सङ्ग्रहित छ । अधिकारीका अनुसार २०४१ सालको उनको अनुभूतिहरु यस गीतमा समेत आएका छन् । शम्भूजीत बास्कोटाले सङ्गीत भरेको यस गीत २०४६ साल कार्तिकमा मुम्बईमा प्रसिद्ध भारतीय गायिका हेमलताको स्वरमा रेकर्ड भयो ।

सम्भवत: हेमलताको स्वरमा रेकर्ड भएको नेपाली फिल्मको यो पहिलो गीत रहेको अधिकारीको अनुमान छ । संयोग कस्तो भयो भने यस गीतसँग जोडिएका सबैजसोको यात्रा पहिलो नै थियो । ठूलो पर्दाको नेपाली कथानक चलचित्रका लागि लेखिएको र छायाङ्कन गरिएको अधिकारीको यो पहिलो गीत थियो भने शलभको निर्देशनमा निर्माण भएको पनि यो पहिलो फिल्म थियो ।

त्यस्तै अभिनेत्री रुपा रानाका लागि पनि अभिनयका हिसाबले फिल्ममा यो पहिलो गीत थियो । अभिनेता द्वय सरोज खनाल र ब्रजेश खनालले यही फिल्मबाट ठूलो पर्दाको सिने क्षेत्रमा डेब्यु गरेका थिए । २०४७ सालदेखि बज्न थालेको यो गीत सङ्गीत क्षेत्रमा कालजयी बनेको छ ।

गीत आम श्रोतामाझ आएपछि यस गीतबारे २०४८ सालमा अग्रज पत्रकार तथा आख्यानकार नारायण वाग्लेले समेत लेखेका थिए । २०४८ सालको वैशाख महिनाको जनमञ्च साप्ताहिकमा ‘सानो पर्दा/ठूलो पर्दा’ स्तम्भमा वाग्लेले ‘धूप, झरी र यामको लय- विजय पराजय’ शीर्षकमा गीतको बारेमा लेख्दै अधिकारीलाई आधुनिक नेपाली गीत रचनामा हरिभक्त कटुवालको युगपछि प्रतिनिधि मानेका छन् । उनले सर्जक अधिकारीलाई आफ्नो निजी गुणले छोइने, लाग्ने र नेपाली चलचित्रका गीतकारमा मौलिक गीतका लागि ‘पायोनियर’को दर्जा समेत दिएका छन् ।

गीत सिर्जनाको समयमा यसरी कालजयी गीतका रुपमा स्थापित होला भनेर अधिकारीले एक मनले पनि सोचेका थिएनन् । फिचर फिल्ममा पहिलोचोटी भएकोले अलिकति राम्रो र स्तरीय लेख्नुपर्छ भन्ने कुरामा भने उनी सचेत थिए । गीति सिर्जनामा उनको मौलिकपना, नीजि भावना,  तिहारको मौलिक संस्कृतिलगायत रेकर्डिङ स्वरदेखि भिडियो छायाङ्न, निर्देशन र अभिनय पनि उत्तिकै उम्दा रह्यो ।

त्यतिबेला गीतले आम मानिसको मनलाई त छोयो नै यही गीतले उनलाई गीतकारको रुपमा चिनारी दिलाउन राम्रो भूमिका खेलेको अधिकारी सुनाउँछन् । ‘गीत कालजयी हुनुमा गीतकार मात्र नभएर स्वर, वाद्यवादन, रेकर्डिङ, भिडियोका लागि छायाकार, निर्देशक सबैको ठूलो भूमिका हुन्छ । यसमा मेरो मात्र नभएर सबै जनाको उत्तिकै भूमिका छ,’ उनी भन्छन् ।

यस गीतमा जसरी टीका लगाउने, दक्षिणा दिने, देउसी भैलोलाई स्वागत गर्ने, देउसी, भैलो गीत गाउने, नाङ्लोमा सेलरोटी जस्ता रमाइला पक्षहरु बिस्तारै हराउँदै गएकोमा उनी चिन्ता व्यक्त गर्छन् । हुन त उनको गीतले जसरी नै तिहारको छेकोमा आउने तिहार गीतहरुले मौलिक संस्कृतिलाई समेट्ने जमर्को नगरेका होइनन् ।

यद्यपि अधिकारी जस्ता अग्रज सर्जकका गीतहरुको मिठासले मात्र स्रोताको मन भरिन्छ र तिहार आएको भान गराउँछ । चाडपर्वहरुमा सांस्कृतिक पक्षहरुलाई नै खोतलेर आम सङ्गीतप्रेमी स्रोताहरुले पनि यही गीतलाई मन पराएको हुन सक्ने उनको अनुमान छ ।