के डिजेल पेट्रोलको खपत कम होला ? ओपेक भन्छ ‘ यो आशा कल्पना मात्र हो’ 

काठमाडौँ – तेल उत्पादक राष्ट्रहरूको संगठन ओपेकले पेट्रोल र डिजेलको प्रयोगलाई चरणबद्ध रूपमा कम गर्ने कुरा एउटा सपना भएको र आगामी दशकसम्म यसको माग बढिरहने बताएको छ ।

तेल निर्यात गर्ने देशहरूको संगठन ओपेकले पेट्रोल र डिजेल जस्ता जीवाश्म इन्धनहरू चरणबद्ध रूपमा हटाउने भन्नु ‘एक काल्पना’ भएको बताएको हो । साउदी अरेबियाको नेतृत्वमा रहेको समूहले जलवायु परिवर्तन विरुद्धको लडाईमा महत्त्वपूर्ण वर्ष २०५० सम्म तेलको माग बढ्ने अनुमान गरेको छ । 

तेल संगठनको यो भविष्यवाणी पेरिसस्थित इन्टरनेशनल इनर्जी एजेन्सी (आईईए) को मूल्याङ्कन विपरीत छ । विश्व नवीकरणीय ऊर्जा र विद्युतीय सवारीसाधनतर्फ अघि बढिरहेको बेला ओपेकले यस्तो टिप्पणी गरेको छ । आईईएको भने यस दशकमा जीवाश्म इन्धनको माग उच्च हुने प्रक्षेपण रहेको छ । 

ओपेकको वार्षिक वल्र्ड आयल आउटलुक प्रतिवेदनमा, संगठनका महानिर्देशक हैथम अल घैसले आजको आधाभन्दा बढी ऊर्जा स्रोतहरू तेल र ग्यासको हिस्सा ओगटेको र २०५० सम्म यस्तै रहने अपेक्षा गरिएको छ ।

तेलको माग धेरै दशकसम्म बढ्ने तथा तेल र ग्यास हटाउने कल्पनाको वास्तविकतासँग कुनै असर नपर्ने देखाएको रिपोर्टमा उल्लेख छ । माग वृद्धिको नजिकबाट वास्तविक अनुमानले आज, भोलि र दशकौँसम्म तेल र ग्यासमा लगानीको आवश्यकता रहेको देखाउँछ । 

सन् २०५० सम्ममा मात्रै तेलको माग १२०.१ मिलियन ब्यारेल प्रतिदिन पुग्ने अनुमान गरिएको छ, जुन २०२३ मा प्रति दिन १०२.२ मिलियन ब्यारेलको तुलनामा १७.५ प्रतिशतले बढी भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

ओपेकले पनि २०४५ को लागि आफ्नो प्रक्षेपण ११८.९ मिलियन ब्यारेल प्रतिदिन पुर्‍याएको छ, जुन गत वर्षको प्रतिवेदनमा प्रतिदिन ११ करोड ६० लाख ब्यारेल रहेको थियो ।

तेलको खपतमा लामो समयसम्म वृद्धि हुनु ओपेकका लागि सकारात्मक संकेत हुनेछ, जसका १२ सदस्य राष्ट्रहरू तेलको आम्दानीमा निर्भर छन् । आफ्नो विचारको समर्थनमा, ओपेकले धेरै अन्तर्राष्ट्रिय कार कम्पनीहरूले आफ्नो विद्युतीय सवारी उत्पादन लक्ष्यहरू घटाउने योजनाहरू उद्धृत गरेको छ ।

वातावरणीय लक्ष्यहरूको विपरीत गत वर्ष संयुक्त राष्ट्रसंघको कोप-२८ जलवायु शिखर सम्मेलनमा सदस्य राष्ट्रहरूले सन् २०५० सम्ममा शुद्ध शून्य उत्सर्जन हासिल गर्न जीवाश्म इन्धनबाट टाढा जाने लक्ष्यमा सहमति जनाएका थिए । यो सम्मेलन ओपेक सदस्य संयुक्त अरब इमिरेट्सले आयोजना गरेको थियो । यो ऐतिहासिक सम्झौताले सन् २०३० सम्ममा विश्वव्यापी नवीकरणीय ऊर्जा क्षमतालाई तीन गुणा बढाउन पनि आग्रह गरेको छ । 

ओपेकले आफ्ना सदस्यहरूलाई जीवाश्म इन्धनलाई लक्ष्य गर्ने भाषा अस्वीकार गर्न आग्रह गरेपछि यो सम्झौता भएको थियो, किनकि पहिलेको मस्यौदामा फेज आउट गर्ने विषय समावेश गरिएको थियो । ऊर्जा नीति महत्त्वाकाङ्क्षाहरू उच्च रहँदा, यो सम्भव छ कि केही अति महत्वाकांक्षी लक्ष्यहरू दुवै नीति निर्माताहरू र जनताले प्रतिरोधको सामना गर्नेछन् । 

प्रतिवेदनमा विश्वको जनसंख्या वृद्धि र भारत र अन्य गैर-विकसित देशहरूको बढ्दो मागका कारण माग वृद्धि भएको जनाइएको छ । यी क्षेत्रहरूमा सबैभन्दा ठुलो माग पेट्रोकेमिकल, सडक यातायात र उड्डयनबाट आउनेछ ।

प्रतिवेदनमा कोइला बाहेक सबै ऊर्जा स्रोतहरू विस्तार आवश्यक रहेको उल्लेख गरेको छ । यद्यपि ओपेकले जीवाश्म इन्धनलाई चरणबद्ध रूपमा हटाउने प्रस्तावको विरोध गरेको छ, यस प्रतिवेदनले नवीकरणीय ऊर्जा, विशेष गरी सौर्य र वायु ऊर्जाको माग सन् २०२३ देखि २०५० सम्म तीव्र गतिमा बढ्ने बताएको छ । प्रतिवेदनमा पाँच गुणा वृद्धि भएको अनुमान गरिएको छ ।

तर गत वर्षको ३०.९ प्रतिशतको तुलनामा २०५० मा तेलले अझै पनि ऊर्जा स्रोतहरूमा सबैभन्दा ठूलो हिस्सा २९.३ प्रतिशत कायम गर्नेछ । प्राकृतिक ग्यासले कोइलालाई उछिनेर दोस्रो स्थान लिनेछ र शताब्दीको मध्यसम्ममा ऊर्जा स्रोतले २४ प्रतिशत हिस्सा ओगट्नेछ । नवीकरणीय ऊर्जाको अंश गत वर्ष ३.२ प्रतिशतबाट बढेर सन् २०५० मा १४ प्रतिशत पुग्नेछ । कोइला हाल विद्युत् उत्पादनको सबैभन्दा ठूलो स्रोत रहेको छ ।

यद्यपि, प्रतिवेदनले सडक यातायातमा पेट्रोलबाट चल्ने सवारीसाधनको प्रभावित हुने भविष्यवाणी गरेको छ । आईईएको अनुमान ओपेकको तथ्याङ्क आईईएको अनुमान भन्दा विपरीत छ । आईईएले आफ्ना सदस्य देशहरूलाई, विशेष गरी पश्चिमी लोकतन्त्रहरूलाई ऊर्जा नीति अपनाउन सल्लाह दिएको छ । आईईएले विद्युतीय कारको बढ्दो प्रयोग र चिनियाँ अर्थतन्त्रको कमजोरीका कारण तेलको माग घटेको बताएको छ । स्वच्छ ऊर्जामा संक्रमण द्रुत गतिमा भइरहेको छ र धेरै मानिसहरूले यसको गति महसुस गरिरहेका छैनन् । पेरिस सम्झौताको ग्लोबल वार्मिंगलाई १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित गर्ने लक्ष्य जिवाश्म इन्धनको प्रयोगमा कमी नगरी गर्न नासिकिने बताइएको छ ।

तेल कम्पनी बीपीले सन् २०२५ मा तेलको खपत उच्च हुने र सन् २०५० सम्ममा प्रतिदिन ७ करोड ५० लाख ब्यारेलमा झर्ने अनुमान गरेको छ । एक्सन मोबिलले तेलको माग २०५० सम्म प्रतिदिन १०० मिलियन ब्यारेलमा पुग्ने छ, जुन आजको स्तर हो ।