थप बुद्धिमानी बन्दै एआई, जोखिम पनि उस्तै

काठमाडौँ– प्रविधिको द्रुत विकाससँगै आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) हाम्रो दैनिक जीवनको अभिन्न अङ्गजस्तै बन्दै गइरहेको छ । यसको प्रभाव यसरी बढिरहेको छ कि, चाँडै नै एआईले स्वास्थ्य उपचारमा डाक्टरहरूलाई मद्दत गर्नेदेखि लिएर हामीले दैनिक प्रयोग गर्ने प्राविधिक उपकरणमा नै क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याउन गइरहेको छ ।

तीमध्ये केही परिवर्तनहरु हामीले अहिलेको समयमा पनि महसूस गरिरहेका छौँ ।

उदाहरणका लागि गीत, समाचार, निबन्ध, आलेख लेख्न अहिले जेनेरेटिभ प्रि–ट्रेन्ड ट्रान्सफर्मर (जीपीटी) को उपयोग तीव्र गतिमा भइरहेको छ । त्यसैगरी, कृत्रिम तस्वीर बनाउन, गीतमा स्वर र सङ्गीत भर्न पनि एआईले मद्दत गर्दै आएको छ । त्यसबाहेक एआईले छोटो समयमा नै स्वास्थ्य, मनोरञ्जन, वित्त, शिक्षा यातायातजस्ता क्षेत्रमा पनि ठूलो परिवर्तन ल्याउन गइरहेको छ ।

यस्तो अवस्थामा यसको भविष्य, यसले पार्न सक्ने सम्भावित जोखिम लगायतका विषयमा धेरै कोणहरुबाट बहस पनि भइरहेका छन् ।

एआईको प्रयोग सबैभन्दा बढी स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रभावकारी रहने विज्ञहरूको अनुमान छ । उदाहरणका लागि महामारीबारे पूर्वानुमान गर्न एआईको प्रयोग गरिन्छ । संसारभरका नमूना र डेटा सङ्कलन गरेर एआईले वैज्ञानिक र स्वास्थ्य अधिकारीहरूलाई रोग कहिले र कहाँ फैलिन सक्छ भन्नेबारे जानकारी प्रदान गर्न सक्छ ।

यसले स्वास्थ्य प्रकोपलाई नियन्त्रण र समाधान गर्नका लागि समयमा नै पूर्वतयारी गर्न र तत्कालै आवश्यक प्रतिक्रिया दिइहाल्न समेत मद्दत गर्छ ।

एआईले स्वास्थ्य सेवामा ल्याउने अर्को परिवर्तन व्यक्तिगत उपचार पनि हो । एआईले बिरामीको आनुवंशिक जानकारी र रोगको विस्तारबारे गम्भीर विश्लेषण गरेर विशिष्ट उपचार योजना बनाउन मद्दत गर्छ । एआईले फरक बिरामीका लागि विशिष्ट उपचार योजना पनि तयार पार्न मद्दत गर्छ ।

एआईले प्रत्येक बिरामीको विशिष्टतालाई ध्यानमा राख्ने भएकाले यसले तयार पार्ने उपचार योजना प्रचलित उपचार पद्दतीभन्दा बढी प्रभावकारी हुने बताइन्छ ।

एआईले वित्तीय क्षेत्रमा पनि आमूल परिवर्तन ल्याउन गइरहेको छ । एआईले बैंक र वित्तीय संस्थालाई पैसा व्यवस्थापन गर्न ठूलो मद्दत पुर्‍याउने अपेक्षा गरिएको छ । त्यसैगरी लगानीकर्तालाई उपयुक्त ठाउँमा लगानीका लागि उचित निर्णय पनि एआईले मद्दत गर्न सक्छ ।

एआईले आम मानिसको तुलनामा अत्यन्त तीव्र गतिमा डेटा प्रशोधन गर्न सक्छ । यसले शेयर बजारका साथै अरु लगानीका क्षेत्रको सूक्ष्म मूल्याङ्कन गरी सही समयमा सटिक निर्णय गर्न लगानीकर्तालाई सहयोग पुर्‍याउँछ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले ग्राहकको सेवाका लागि पनि एआईको प्रयोग गर्न सक्छन् । विश्वका धेरै बैंकहरूले एआईबाट सञ्चालन हुने च्याटबटको प्रयोग गरी ग्राहकलाई सेवा दिँदै आएका छन् ।

यसले गर्दा ग्राहकले बैंकबारे थप जानकारी लिन गुनासो पोख्न र पैसाको कारोबारबारे चौबिसै घण्टा विवरण प्रदान गर्न सहयोग गर्छ । यी च्याटबटहरूले प्रश्नहरूको जवाफ दिन सक्छन्, खाता व्यवस्थापनमा मद्दत गर्न सक्छन् र सही आर्थिक योजना बनाउन पनि सहयोग गर्न सक्छन् ।

त्यसबाहेक एआईले वित्तीय क्षेत्रमा हुने जालसाजी पनि पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ । एआई प्रणालीहरूले कारोबारको सूक्ष्म विश्लेषण गरेर शंकास्पद व्यवहारलाई पहिचान गर्न पनि सक्छन् । यसबाट मानिसहरूको वित्तीय सम्पत्तिको पैसाको सुरक्षा हुनुका साथै आर्थिक कारोबारलाई थप पारदर्शी बनाउन समेत मद्दत गर्छ ।

यातायातको क्षेत्रमा पनि एआईले आमूल परिवर्तन ल्याउने अपेक्षा गरिएको छ । खासगरी एआईमा आधारित सेल्फ ड्राइभिङ कारले यातायात क्षेत्रमा नयाँ क्रान्ति नै ल्याइदिने सम्भावना रहेको विज्ञहरु बताउँछन् । अहिले विश्वमा विद्युतीय कारको उत्पादन र प्रयोग बढिरहेको सन्दर्भमा एआईको प्रयोग गरी ती कारलाई आफैँ गुड्ने बनाउन पनि सकिन्छ ।

एआईमा आधारित कारले बाटोको परिवेश बुझेर निर्णय लिने हुँदा चालकविना नै सुरक्षित रुपमा आफैँ दौडन सक्छन् ।

पछिल्लो समय विकास गरिएका सेल्फ ड्राइभिङ कारहरू अत्याधुनिक सेन्सर र उच्च क्षमताका क्यामेरा जडान गरिएको हुन्छ । यसबाट ती कारहरुले सडकको अवस्थिति सडकमा गुडिरहेका अन्य सवारी साधन र पैदल यात्रीहरूको बारेमा डेटा सङ्कलन गरी गाडीलाई सुरक्षित रुपमा चलाउन र गाडी गुड्ने प्रक्रियामा तत्कालै उचित निर्णय गर्न सक्छन् ।

यो प्रविधिले दुर्घटना घटाउने र ड्राइभिङलाई अझ प्रभावकारी बनाउने लक्ष्य राखेको छ ।

एआईलाई सार्वजनिक यातायातमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । उदाहरणका लागि एआईले सार्वजनिक सवारीको गुणस्तर वृद्धि गरी सटिक समयतालिका निर्धारण गर्न र यात्रुको प्रतीक्षा समय कम गर्न मद्दत गर्छ । त्यसैगरी एआईको प्रयोग गरी शहरको ट्राफिक प्रवाह व्यवस्थापन गर्न पनि सकिन्छ । यसबाट सडकको भीड कम गर्न र यात्रालाई अझ सजिलो बनाउन सकिन्छ ।

एआईले हामीले मनोरञ्जन लिने तरिका पनि परिवर्तन गर्दैछ । नेटफ्लिक्स, युट्युबजस्ता भिडियो स्ट्रिमिङ प्लेटफर्मले हामीले पहिले हेरेका वा सुनेका सामग्रीलाई मध्यनजर गर्दै सोही किसिमका नयाँ चलचित्रहरू, टिभी कार्यक्रमहरू र सङ्गीतहरू सुझाव दिन पनि एआई प्रभावकारी हुनसक्छ ।

यसले हामीलाई मन पर्ने नयाँ सामग्री फेला पार्न सजिलो बनाउँछ । एआईले मनोरञ्जन क्षेत्रमा आमूल परिवर्तन ल्याउने एउटा पाटो भिडियो गेम पनि हो । डेभलपरहरु एएआईको प्रयोग गरेर गेमलाई थप यथार्थपरक र चुनौतीपूर्ण बनाउन गइरहेका छन् ।

साँच्चै भन्दा एआईको भविष्य सम्भावनाहरूले भरिएको छ । तर, एआईले भविष्यमा पार्न सक्ने प्रभाव पनि कम छैन । खासगरी रोजगारीको क्षेत्रमा एआईले ठूलो चुनौती उत्पन्न गर्ने जोखिम छ । अटोमेसन र मेशिन लर्निङको विकाससँगै धेरै कामदारले गर्ने काम लाई विस्थापित गरेको छ ।

एआईको विकासले यसलाई अझै धेरै असर पार्न सक्छ । यसबाट आर्थिक असमानता बढ्ने र कालान्तरमा गएर सामाजिक अस्थीरता नै निम्तिन सक्ने जोखिम रहेको विज्ञहरु बताउँछन् । विशेष गरी एआईका कारण अदक्ष श्रमिकले नयाँ अवसर पाउन कठिन हुनसक्ने देखिन्छ ।

त्यसबाहेक एआईले प्रयोगकर्ताको गोपनियतामा पनि असर पार्नसक्ने अर्को जोखिम छ । एआई फेसियल रेकग्निशन र डाटा एनलाइसिसजस्ता प्रविधिमा आधारित छ । यस्ता डेटा निकै संवेदनशील मानिन्छन् ।

व्यक्तिगत विवरण संकलन र विश्लेषणका लागि एआईले विना अनुमति नै डेटा संकलन गर्ने जोखिम छ । यसबाट नागरिक स्वतन्त्रतामा हस्तक्षेप हुने अर्को चुनौती देखिन्छ ।

एआईले साइबर सुरक्षाको क्षेत्रमा पनि चुनौतीलाई जन्म दिएको छ । एआईको प्रयोग गरी साइबरस्पेसमा कमजोरीहरू पहिचान गर्ने र सोही आधारमा गलत व्यक्ति वा समूहले साइबर आक्रमण गर्ने जोखिम पनि उत्तिकै छ ।

एआईका फाइदा धेरै भए पनि यसबाट उत्पन्न हुने चुनौती पनि कम छैनन् । यसका लागि एआईबारे गहन र खुला बहसको आवश्यकता छ । खासगरी सरकारले समाज अनुकूल एआईको विकास र प्रयोग सुनिश्चित गर्न सक्नपर्ने विज्ञहरु बताउँछन् ।

सरकारले पारदर्शिता कायम राख्दै उचित नीति लागू गर्न सके एआईबाट उत्पन्न हुने जोखिम कम गर्न र यसबा फाइदालाई सही ढंगले प्रयोग गर्न सकिने देखिन्छ ।