हेपाटाइटिस ‘हेपाटाइटिस भाइरस’द्वारा सर्ने एक प्रकारको सरुवा रोग हो । यस रोगले मानिसको कलेजोमा असर गर्दछ । अन्य मौसम भन्दा वर्षातको समयमा बढी देखा पर्दछ ।
बेलैमा उपचार गरिएन भने लिभर क्यान्सर तथा सिरोसिस अफ लिभर हुने सम्भावना हुन्छ । यसलाई एचआईभी एड्सभन्दा पनि डरलाग्दो रोग मानिन्छ । हेपाटाइटिसबाट ज्यान गुमाउनेको संख्या एड्सबाट मर्नेको संख्या भन्दा १० गुणा बढी हुन्छ ।
मानव शरीरमा कलेजो महत्वपूर्ण अङ्ग हो । यो सुन्निएको अवस्था नै हेपाटाइटिस हो । विभिन्न विषाणुको संक्रमण, औषधीको प्रयोग, क्यान्सर आदि हेपाटाइटिसका कारण हुन् । हेपाटाइटिस कस्तो रोग हो ? यो कति प्रकारको हुन्छ ? यो रोग लाग्ने कारण र उपचार पद्धति कस्तो हुन्छ लगायतका विषयमा कलेजो रोग विशेषज्ञ डा. प्रताप सागर तिवारीसँग जोय नेपालका लागि सुस्मिता फुयाँलले लिएको अन्तर्वार्ताको सम्पादित अंश:
हेपाटाइटिस कस्तो रोग हो ?
हाम्रो कलेजोमा सुजन भएको छ भने हेपटाइटिस हुन्छ । कलेजोका कोषहरुलाई हेपाटोसाइट भनिन्छ । हेपाटोसाइट भनेको कलेजोका तन्तुहरू हुन् । कुनै पनि कुराले कलेजोको हेपाटोसाइटलाई ड्यामेज गर्छ भने त्यसलाई हेपाटाइटिस भनिन्छ ।
मुख्यगरी हेपाइटाइटिस दुई खाले हुन्छन्, क्रोनिक र एक्यूट । हेपाटाइटिसको शुरुको अवस्थालाई एक्यूट भनिन्छ भने पुरानो समस्यालाई क्रोनिक भनिन्छ । हेपाटाइटिसको प्रारम्भिक अवस्था शुरुको तीन महिनासम्म रहन्छ ।
यसको छ महिनासम्म पनि उपचार नभएमा यसले क्रोनिक हेपाटाइटिसको रुप लिन्छ । धेरैजसो व्यक्तिहरुलाई यो समस्या भएको थाहा नै हुँदैन । यसकारण हेपटाइटिस भएको १५–२० वर्षपछि उपचारको लागि आउनुहुन्छ ।
यो कति प्रकारको हुन्छ ?
यो ‘ए’ ‘बी’ ‘सी,’ ‘डि,’ ‘ई’ गरी पाँच प्रकारको हुन्छ । ‘बि’ र ‘सी,’ भनेको एकदमै जटिल र खतराजनक समस्या हो । जुन दीर्घकालीन हुन्छ । यो क्रोनिक लिभिर डिजिज हो । ‘हेपटाइटिस सी’ भनेको ९९ प्रतिशत निको हुन्छ । ‘हेपटाईटिस बी’ भनेको गर्भवती आमाबाट बच्चामा जाने हो । ‘हेपाटाइटिस ए’ र ‘ई’ भनेको दीर्घकालीन नभएर क्षणिक हुन्छ । ‘डि’ खासै देखापरेको छैन ।
यो रोग लाग्ने मुख्य कारण के हो?
विभिन्न संक्रमणका कारणले कलेजो सुनिन्छ र हेपटाइटिस हुन्छ । जस्तैः धेरै मात्रामा औषधीहरुको सेवन गर्नु, फोहोर खानेकुरा र दुषित पानी सवेन गर्नु, आमाको गर्भबाटै शिशुमा सर्नु, विभिन्न विषाणुको संक्रमण, क्यान्सर आदि हेपाटाइटिसका कारण हुन् ।
यो रोग सर्ने माध्यमहरु के के हुन् त?
हेपाटाइटिस ‘ए’ र ‘ई’ फोहोर पानी, फोहोर खानेकुराबाट सर्ने गर्दछ, व्यक्तिबाट व्यक्तिमा भने सर्दैन । ‘हेपाटाइटिस बी’ र ‘सी’ एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्छ । ‘हेपाटाइटिस बी’ र ‘सी’ संक्रमित व्यक्तिले अरुलाई रगत दिएको अवस्थामा रगतबाट सर्न सक्छ । अथवा शारीरिक सम्पर्कबाट पनि सर्न सक्छ । यदि आमा संक्रमित छ भने जन्मिँदा बच्चालाई पनि सर्न सक्ने सम्भावना हुन्छ । ‘हेपटाइटिस डि’ भने नेपालमा त्यति देखिएको छैन ।
यसमा कस्ता लक्षणहरु देखापर्छन् ?, यसको पहिचान कसरी गर्ने ?
हेपाटाइटिस पाँच प्रकारको भएपनि यसका लक्षणहरु भने सबै एकप्रकारका नै हुन्छन् । हेपाटाइटिस हुँदा मानिसलाई खान मन नलाग्ने, वाकवाकी लाग्ने, पेट दुख्ने, हल्का ज्वरो आउन सक्ने र जन्डिस देखिने पनि हुन्छ । तर कसैकसैलाई लक्षण नै नदेखिने हुन्छ । हेपाटाइटिस बढ्दै गइसकेको अवस्था छ भने लिभर सिरोसिस हुन्छ वा कलेजोको क्यान्सर हुन्छ ।
शरीरको तौल बिस्तारै घट्दै जान्छ । कलेजोको वरपर दुख्नेजस्ता सामान्य लक्षण देखिन्छ । लिभर सिरोसिस भएको बिरामीमा जन्डिस देखा पर्न सक्छ । रगत जाँच गरेर तथा लक्षण पहिचान गरेर पनि हेपाटाइटिस भए वा नभएको थाहा पाउन सकिन्छ ।
यसको उपचार विधि कस्तो छ ?
‘हेपाटाइटिस बी’ को उपचार यही हो भनेर भन्न नसकिए पनि पौष्टिक खानपान, झोलिलो खानेकुरा र स्वस्थ्यकर आनीबानी अपनाउनुपर्दछ । ‘हेपाटाइटिस बी’बाट संक्रमित दीर्घरोगीहरूलाई इन्टरफेरोन, एन्टीभाइरल औषधीहरु प्रयोग गरिन्छ ।
अल्पविकसित देशहरूमा यो रोग पत्ता लाग्दा कलेजोको क्यान्सर भइसकेको पाइन्छ । जसले गर्दा रोग पहिचान गरेको केही महिनामै बिरामीको मृत्यु हुने गर्दछ । विकसित देशहरूमा अप्रेसन तथा केमोथेरापीबाट केही वर्ष बढी बाँच्न सक्ने उपचारहरु गरिन्छ । कहिलेकाहीँ कलेजो प्रत्यारोपणबाट नयाँ जीवन प्राप्त गर्न पनि सकिन्छ ।
कुन उमेर समूहका र कस्ता व्यक्तिहरुलाई यो रोगले च्याप्ने गर्छ ?
यो रोगले जुनसुकै उमेरका बिरामीहरुलाई पनि सताउन सक्छन् । विशेषगरी बालबालिका र गर्भवती महिलाहरुमा बढी जोखिम हुन्छ ।
हेपटाइटिस नामक रोग बच्चाहरुलाई लाग्ने रोग हो भन्ने हाम्रो आम बुझाइ छ, के यो रोग बाल्यअवस्थामा मात्रै लाग्ने रोग हो त?
सामान्यतया हेपटाइटिस रोग बच्चाहरुलाई लाग्ने रोग हो भनेर बुझिनुको कारण भनेको हाम्रो नेपाली समाजमा सबैभन्दा बढी देखिने भनेको ‘हेपटाइटिस बी’ हो । जुन बच्चाहरुलाई लाग्ने गर्छ । यसकारण यस्तो भनिएको हो ।
समयमै पहिचान र उपचार भएन भने के–कस्ता जटिलता निम्त्याउन सक्छ ?
रोगको समयमा पहिचान र उपचार गर्न सकिएन भने ज्यानै समेत जान सक्छ । यसको जतिसक्यो चाँडो निदान गर्नतर्फ लाग्नुपर्छ । यदि हेपाटाइटिसको शंका लागेमा तत्काल अस्पताल जानुपर्छ ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया