बच्चाहरूका लागि स्तनपान किन महत्त्वपूर्ण छ ?

काठमाडौँ – अगस्ट १ देखि ७ सम्म विश्व स्तनपान सप्ताह मनाइन्छ । हरेक नवजात आमाले आफ्ना बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउँदा ध्यान दिनु पर्ने केही महत्त्वपूर्ण कुराहरू रहेका छन् । जस्तै नयाँ आमाको आहार, कुन बानी छोड्नुपर्छ, कस्ता शारीरिक र मानसिक समस्याको सामना गर्नु परेको छ भन्ने कुरा निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छन् ।

जन्मको पहिलो दिनदेखि छ महिनासम्म बच्चालाई चाहिने सबै पोषक तत्त्व आमाको दूधमा पाइन्छ । त्यसैले, यो अवधिमा बच्चाहरूको लागि स्तनपान धेरै महत्त्वपूर्ण हुने विज्ञहरूले बताएका छन् ।

त्यसपछि ६ महिनादेखि १२ महिनासम्मको अवधिमा बच्चालाई चाहिने पोषक तत्त्वमध्ये आधा आमाको दूधबाट प्राप्त हुन्छ । यो समय हो जब बच्चाहरूलाई ठोस खाना सुरु हुन्छ । यसपछि पनि एक वर्षदेखि दुई वर्षसम्मका बालबालिकालाई आवश्यक पर्ने पौष्टिक तत्त्वमध्ये एक तिहाइ आमाको दूधबाटै उपलब्ध हुन्छ ।

कतिपय मानिसहरू आमाहरूको स्तनको आकार अनुसार आमाको दूध कम वा बढी हुन्छ भन्ने विश्वास गर्छन् । तर विशेषज्ञहरूले यसलाई अस्वीकार गरेका छन् । आमाको दूध उत्पादनसँग स्तनको आकारको कुनै सरोकार नहुने उनीहरूको भनाइ छ ।
सन् २०२४ को अगस्ट १ देखि अगस्ट ७ सम्म मनाइने विश्व स्तनपान सप्ताहको नारा ‘क्लोजिङ द ग्याप – ब्रेस्टफिडिङ सपोर्ट फर अल’ भन्ने राखिएको छ ।

स्तनपानको तीन चरण: 

चिकित्सकका अनुसार बच्चा जन्मेपछि आमाले तीन चरणमा दूध उत्पादन गर्ने गर्छिन्  । बच्चा जन्मेको दुईदेखि पाँच दिनपछि कोलोस्ट्रम स्राव हुन्छ । सङ्क्रमणकालीन दूध जन्मेको दोस्रो र पाँचौँ दिनको बीचमा दोस्रो हप्तासम्म निस्कन्छ । परिपक्व दूध दोस्रो वा तेस्रो हप्ताबाट स्रावित हुन्छ ।

कोलोस्ट्रम र परिपक्व दूध बीचको कोलोस्ट्रम दूध सामान्य दूधको तुलनामा पहेंलो रंगको हुन्छ भने परिपक्क दूध सेतो हुन्छ । यसमा कोलेस्ट्रोल, न्यूक्लियोसाइड र इम्युनोग्लोबुलिन जस्ता धेरै एन्टिबडीहरू हुन्छन् जसले बच्चाहरूलाई कुनै पनि संक्रमणबाट बचाउँछन् ।

आमाको दूधमा ८० प्रतिशत पानी हुन्छ भने ठोस खानामा १२ प्रतिशत हुन्छ । यसमा दुई प्रतिशत कार्बोहाइड्रेट र प्रोटिन पनि हुन्छ । यसका साथै यसमा निर्धारित मात्रामा सबै आवश्यक सूक्ष्म पोषक तत्त्वहरू पनि हुन्छन् जसले बच्चाको पाचन प्रक्रियामा मद्दत गर्छ ।

त्यसैले नवजात शिशुलाई जन्मेको पहिलो ६ महिनासम्म आमाको दूध मात्र चाहिन्छ। अन्य खानेकुरा उपलब्ध गराइँदैन । यहाँ सम्मकी भोक लागेको बेला स्तनपान सही तरिकाले गरियो भने बच्चालाई पानी खुवाउनु पर्दैन ।

स्तनपान अवधि

बच्चा जन्मेदेखि दुई वर्षसम्म स्तनपान गराउनु बच्चाका लागि निकै स्वस्थकर हुन्छ । हामीहरुले प्रायः फ्रिजमा दूध राख्ने र भोक लाग्दा बालबालिकालाई खुवाउने गरिन्छ ।

बालबालिकालाई फ्रिजबाट सिधै चिसो दूध खुवाउनुको सट्टा दूध सामान्य तापक्रममा नपुग्दा कुर्नु पर्छ र दूध सामान्य भएपछि मात्र बालबालिकालाई दूध खुवाउनु स्वस्थकर हुन्छ ।

दूध भण्डार गरेर पछि बच्चाहरूलाई खुवाउनु गलत होइन, तर यो प्रक्रियामा दूधमा पोषक तत्त्वहरू कम हुने सम्भावना हुन्छ । चिसो दूध बच्चाको स्वास्थ्यका लागि पनि हानिकारक हुन्छ । तसर्थ, आमाहरूले आफ्ना छोराछोरीलाई एक वर्षको उमेर नपुग्दासम्म उनीहरूलाई प्राथमिकता दिनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।