काठमाडौँ– सन् १९३३ मा जर्मनमा हिटलरको तानाशाही शासन शुरु भएपछि यहूदीहरू विरुद्ध अभियानको थालनी भयो ।
भनिन्छ, हिटलरले जर्मन राष्ट्रका शत्रुहरुको सूची नै बनाएका थिए । जसमा अमेरिकामा बस्दै आएका वैज्ञानिक अल्वर्ट आइन्स्टाइन पनि परे । उनको हत्या गर्ने व्यक्तिलाई पाँच हजार डलर पुरस्कार दिने घोषणा नै गरियो ।
सन् १८७९ मार्च १४ मा जर्मनीमै जन्मेका आइन्स्टाइन हिटलरको यहूदीप्रतिको घृणाका कारण १९३३ मा जर्मन नागरिकता त्यागेर अमेरिकामा बस्न शुरु गरे ।
आइन्स्टाइन एक मध्यमवर्गीय यहूदी परिवारका सदस्य थिए । जो २० औं शताब्दीको प्रभावशाली वैज्ञानिकका रूपमा चिनिन्छन् । उनको योगदानले अहिले पनि खगोलविद्हरूलाई गुरुत्वाकर्षणदेखि बुधको कक्षसम्मका सबै कुरा अध्ययन गर्न सहयोग पुर्याएको छ ।
आइन्स्टाइनसँग सामान्य मानिसभन्दा अलग्गै र अद्भूत दिमाग रहेको विश्वास गरिन्छ । हार्वेको १९८५ मा गरिएको एक अध्ययन रिपोर्टमा आइन्स्टाइनको मस्तिष्कमा उनीहरूले जाँच गरेका अन्य मस्तिष्कहरूको तुलनामा प्रति न्यूरोन्समा धेरै संख्यामा ग्लियल कोशिकाहरू थिए ।
जसबाट अध्ययनकर्ताहरुले आइन्स्टाइनको मस्तिष्क कोशिकाहरूले बढी ऊर्जा प्रयोग गरी सोच्ने क्षमता र वैचारिक सीपहरू विकास भएको निष्कर्ष निकाले ।
सन् १९९६ मा न्युरोसाइन्स लेटर्स जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययनले आइन्स्टाइनको मस्तिष्कको तौल १ हजार २ सय ३० ग्राम मात्र रहेको पत्ता लगाएको थियो । जुन सामान्य वयस्क पुरुष मानिसको मस्तिष्कभन्दा कम मानिन्छ ।
यस्तै सन् २०१२ मा ब्रेन जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययन प्रतिवेदनले आइन्स्टाइनको मस्तिष्कमा सचेत सोच्ने क्षमता सामान्य मानिसको भन्दा धेरै भएको कुरा सार्वजनिक भएको थियो । नोबेल पुरस्कार वेबसाइटका अनुसार १४ मार्च १८७९ मा जर्मनीमा जन्मिएका आइन्स्टाइनका बुवालाई व्यापार गर्न समस्या भएपछि उनको परिवार इटाली गएको थियो । आइन्स्टाइनका बुवा हर्मन इलेक्ट्रोकेमिकल कारखाना चलाउने काम गर्थे ।
आइन्स्टाइन तीन वर्षको हुँदासम्म पनि बोल्न सकेका थिएनन् । जन्मँदा उनको टाउको सामान्यभन्दा केही ठूलो थियो जुन पछि शारीरिक विकाससँगै सामान्य भयो ।
स्पेस डटकममा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार दिशा देखाउने कम्पास सुइमा रहेको अदृश्य शक्ति र ज्यामिति गणितबारेमा युक्लिडले लेखेको किताबका कारण उनलाई विज्ञानमा रुचि बढ्न थालेको कुरा आइन्स्टाइनले आफ्नो एक पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् ।
विज्ञान र पृथ्वीमा रहेका यस्ता अदृश्य शक्तिहरूप्रति आइन्स्टाइनको आकर्षण जीवनभर रह्यो । फलस्वरुप ब्रह्माण्डका गोप्य नियमहरू पत्ता लगाउनतिर उनी लागे । विज्ञानको क्षेत्रमा क्रान्ति नै साबित भएको सापेक्षतावादको सिद्धान्त पत्ता लगाउन सफल भए ।
जसले विशेष सापेक्षतावाद अर्थात् गुरुत्वाकर्षणको व्याख्या र फोटोइलेक्ट्रिक प्रभाव (निश्चित परिस्थितिहरूमा इलेक्ट्रोनहरूको व्यवहारको व्याख्या) गर्न सहयोग गर्यो ।
उनलाई यही सिद्धान्त प्रतिपादनका लागि १९२१ मा भौतिकशास्त्रमा नोबेल पुरस्कार समेत प्रदान गरियो । आइन्स्टाइनले ब्रह्माण्डका सबै शक्तिहरूलाई एकीकृत गर्नेमा प्रयास गरेका थिए भनेर पनि भन्ने गरिन्छ ।
आइन्स्टाइनका प्रमुख वैज्ञानिक सिद्धान्त
भौतिकशास्त्रमा आइन्स्टाइनको विरासत महत्वपूर्ण छ । आइन्स्टाइनले विशेष सापेक्षताको सिद्धान्तमार्फत भौतिक नियमहरू अरुको अधिनमा नरहेसम्म सबै पर्यवेक्षकहरूका लागि समान हुने कुरा पत्ता लगाए । पर्यवेक्षकले जतिसुकै गतिमा यात्रा गरिरहेको भए तापनि प्रकाशको गति सधैं उस्तै हुने कुरा पनि उनले पत्ता लगाए । यो काम गर्दागर्दै उनले अन्तरिक्ष समयसँग जोडिएको छ भन्ने महसूस गरे ।
यस्तै आइन्स्टाइनले गरुत्वाकर्षणको पुनरुत्पादन अर्थात् सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे । आइन्स्टाइनले अन्तरिक्ष समयको बारेमा सोच्दा, कुनै ठूलो वस्तुले अन्तरिक्ष समयमा विकृति उत्पन्न गर्ने त्यही गुरुत्वाकर्षण बल उत्पादन हुन्छ भन्ने मान्यता स्थापित गराए ।
यही सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तले सन् २०१९ मा मिल्की वेको केन्द्रमा रहेको सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होलको प्रयोगमा एउटा ठूलो सफलता प्राप्त गरेको थियो ।
१९०५ मा आइन्स्टाइनले प्रकाशलाई तरंगको सट्टा कणहरूको स्ट्रिमको रूपमा सोच्नुपर्छ भन्ने प्रस्ताव राखे । जसले उनको कामले जिज्ञासु नतिजाहरू बुझ्न मद्दत गर्यो । जुन वैज्ञानिकहरूले त्यसअघि व्याख्या गर्न असमर्थ थिए ।
ओपनहाइमर र आइन्स्टाइन सम्बन्ध
आइन्सटाइन पुँजीवादी विसङ्गतिको आलोचक पनि मानिन्थे । उनले आफ्नो एक लेखमा समाजवाद नै उत्कृष्ट समाज हो भनी व्याख्या गरेका छन् । भनिन्छ, उनले सन् १९१४ मा पहिलो विश्वयुद्ध शुरु भएपछि सन् १९१५ मा लिग अफ नेसनको माग गर्दै गरिएको युरोपको घोषणा(मेनिफेस्टो अफ युरोप)मा हस्ताक्षर गरेका थिए ।
आइन्स्टाइनले प्रतिपादन गरेको पदार्थ वा पिण्डलाई शक्तिमा बदल्न सकिन्छ भन्ने कुरा आफ्नो प्रख्यात सुत्र ‘इ इजकल्ट टु एमसी स्क्वायर’ बाट प्रमाणित गरे । यही सूत्रबाट पिण्डभित्र अति धेरै बन्द भइरहेको शक्तिलाई कसरी बाहिर निकाल्ने भन्ने कुरा त्यतिखेरसम्म स्वयं आइन्स्टाइनलाई समेत थाहा थिएन । तर उनको यही समीकरणमा आधारित रहेर म्यान्ह्याटन परियोजना अन्र्तगत ओपनहाईमरले अणुबमको विकास गरेको बताइन्छ ।
जुन अणुबम सन् १९४५ को अगस्टमा दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा जापानको हिरोसिमा र नागासाकीमा खसाइएका थिए । त्यसपश्चात आइन्स्टाइन, सिलार्डजस्ता र कैयौँ वैज्ञानिकहरूले ती बमहरू जापानी शहरमा खसाइएकोमा निन्दा गरेका थिए ।
कृत्रिम रूपमा जीवन लम्ब्याउनु बेस्वाद भन्ने धारणा राख्ने आइन्स्टाइनको सन् १९५५ अप्रिल १८ का दिन धमनीविस्फारका कारण मृत्यु भयो । अमेरिकन म्युजियम अफ नेचुरल हिस्ट्रीका अनुसार उनको मुटुको नजिकै रक्तनली फुटेका कारण उनले शल्यक्रिया गर्न अस्वीकार गरेका थिए ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया