‘सङ्गीतमा भाइरल ट्रेण्डको पछि लागियो भने भोलि आफैलाई धोका हुन्छ’

सङ्गीतलाई हृदयको भाषाका रुपमा परिभाषित गर्ने सङ्गीत सर्जक तथा गायक तिलक सिंह पेला करीब तीन दशकदेखि निरन्तर सङ्गीत साधनामा नै अभ्यस्त छन् । चुपचाप साधनामा रहेका पेलाको साधनारत दैनिकीलाई करिब ढेड वर्षअघि सार्वजनिक भएको गीत ‘के लत बस्यो मलाई’ ले भङ्ग गरिदियो ।

गजलकार प्रदीप मैनालीको गजललाई पेलाले सङ्गीत भरेर आफैले स्वर दिएका थिए । जुन गीतका लागि गजलकार मैनालीको समूहले पेलालाई मनाउन ठूलो मेहनत गर्नुपरेको थियो ।

गीत सार्वजनिक भएपछि यति लोकप्रिय भयो कि, पेला र उनको सिर्जनाको चर्चा निकै चुलियो । गुमनाम बस्न रुचाउने पेलाले बाहिर नआई धरै पाएनन् । सङ्गीत बजारदेखि मिडिया जगतमा उनकै चर्चा र परिचर्चा भयो ।

त्यसो त २०५३ सालमै बैतडीबाट पहिलो आधुनिक गायकका रूपमा उदाएका उनले पहिलो ‘आँसु एल्बम’बाट नै चर्चा कमाइसकेका थिए । उक्त एल्बममा समावेश ‘लुकाउन खोज्दा पनि’ बोलको गीत तीनताका निकै चर्चित भएको थियो ।

त्यसपछि बल्ल उनले सङ्गीतलाई नजिकैबाट महसूस गरेर सङ्गीत साधनामा तल्लीन भए । २०६१ सालदेखि नै उनी ‘श्री कृष्ण गुरुकुल सङ्गीत पाठशाला’ मार्फत शास्त्रीय सङ्गीत साधना ज्ञान बाँड्नेतिरै थिए ।

‘के लत बस्यो मलाई’ गीतले भङ्ग गरिदिएको एकाग्रतालाई उनी फेरि लयमा फर्काउँदै छन् । यही लयकै सन्दर्भ, उनको सङ्गीत सिर्जना र उनले नियालिरहेको सङ्गीत क्षेत्रबारे जोय नेपालका लागि उनै सङ्गीतकार तथा गायक तिलक सिंह पेलासँग जोय नेपालकर्मी सुशीला तामाङले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

अहिले तपाईंको दिनचर्या कसरी बितिरहेको छ ?

मेरो दिनचर्या खासमा केही परिवर्तन भएको छैन । कहिलेकाहीँ कतैबाट बोलाउनु भएको केही कार्यक्रमहरुमा जाने गरेको छु । होइन भने अक्सर हुने यही पाठशालामा नै हो । त्यही सिक्ने सिकाउने साधनामै छु ।  

‘के लत बस्यो’ गीतबाट त तपाईं निकै व्यस्त हुनुभयो नि, होइन ?

केही दिन मिडियाहरुले पछ्याउनु भयो । त्यतिबेला अलि व्यस्त भएर सेडुअल अलि बिग्रिएको थियो । अहिले पनि फेसबुक, म्यासेन्जर, हाट्सएपतिर म्यासेजहरु आइरहेको हुन्छ । अर्को गीत गाउनलाई पनि भनिरहनुभएको हुन्छ । अहिलेसम्म पनि धेरैले अफर गरेर फोन गरिरहनुहुन्छ । तर मैले अहिलेसम्म आफ्नोभन्दा अर्को गीत गाएको छैन ।

वि.सं. २०५३ सालमै पहिलो एल्बमबाटै तपाईंले चर्चाको स्वाद चाखिसक्नुभएको थियो । त्यो समय र अहिले प्रविधिको युगमा पाउनुभएको चर्चामा कति भिन्नता पाउनुभयो ? खासमा तपाईंको महसूस कस्तो रह्यो ?

मेरो लागि यो एकदमै भावनात्मक प्रश्न हो । २०५३ साल एउटा छुट्टै कालखण्ड थियो । त्यतिबेला सङ्गीतको ठूलो प्यास भएको तर केही जानकारी नभएको समय थियो । रेडियो नेपालमा हुने रेकर्डहरुबारे हामीलाई केही पनि थाहा थिएन ।

त्यो बडो रमाइलो क्षण पनि थियो । त्यतिबेला एक्कासी सबैले मन पराइदिँदा एउटा अलग्गै किसिमको इनोसेन्ट आनन्द थियो । त्यो त कहिल्यै बिर्सन सकिँदैन । अहिले त सङ्गीतमा पनि धेरै समय बिताइसकेको छु ।

त्योबेला थोरै मात्रामा पत्रिका र रेडियो नेपाल थियो । अहिले जस्तो एफएम रेडियो, पत्रपत्रिका, अनलाइनहरु र सामाजिक सञ्जालहरु थिएनन् । त्यस्तो बेलामा घर–घरमा जहाँपनि मेरो गीत गुञ्जायमान हुँदा खेरी अलग्गैको अनुभूति हुन्थ्यो ।

अहिलेको प्रविधिले गर्दा पनि पछिल्लो गीत धेरै चल्यो र मिडियामा यसको चर्चा भयो, त्यो अलग कुरा हो । तर त्यतिबेलाको क्षणचाहिँ योभन्दा महत्वपूर्ण लाग्छ । त्यो आनन्दसँग अहिलेको तुलना नै हुँदैन ।

तपाईं सङ्गीतलाई हृदयको भाषाको रुपमा परिभाषित गर्नुहुन्छ । सङ्गीत क्षेत्रमा भाइरल र ट्रेण्डिङ प्रतिस्पर्धात्मक समयमा पनि हृदयको भाषालाई महसूस गराउने सिर्जना सुन्ने सङ्गीतप्रेमी पनि रहेछन् नि होइन ? 

जब कुनै कुरामा कुनै आशक्ति हुँदैन, तबसम्म त्यसमा मिठास हुँदैन । यदि मिष्ठान्न तरिकाले कुनै काम गरियो भने त्यसको भाइब्रेसनले कुनै दिन प्रभाव पार्छ भन्ने मलाई लाग्छ । मेरो गाउने इच्छा त २०५४/०५५ सालतिरै थियो, तर पछिल्लो गीत मैले चर्चामा आउन गाएको थिइँन । मैले त आफ्नै आनन्दका लागि सङ्गीत सिक्ने, सिकाउने, गाउने र कम्पोज गरिरहेको थिएँ ।

अचानक प्रदीप मैनाली ज्यू लगायत गजलकारहरुको टिम आउनुभएपछि त्यो गीत गरियो । तर गीतैमार्फत मार्केटमा जाउँला भन्ने होइन । त्यसमा मेरो वर्षौदेखिको निःस्वार्थ भावना र साधना थियो । सायद त्यसैको असर हो । त्यस्ता गीत सुन्नेहरु पनि हुनुहुन्छ ।

तपाईंको गीतलाई अत्यधिक सङ्गीतप्रेमीले मन पराए । अहिलेको सङ्गीत बजारमा गीतहरु आइ नै रहेपनि मन छुने सिर्जना दिन सकिरहेको छैन रहेछ भन्ने तपाईंलाई चाहिँ महसूस भयो कि भएन ?

यो कुरा त मलाई जहिल्यै पनि भइरहन्छ । गुणस्तरीय सङ्गीत बजारमा आउनुपर्छ भनेर मेरो तर्फबाट म कोसिस गरिरहेको हुन्छु । तर मार्केटमा छ्यापछ्याप्ति भाइरल ट्रेण्डले सङ्गीत क्षेत्र माथि उठ्दैन । यसमा लाग्ने सर्जकहरु पनि सङ्गीतको ज्ञान होस् या नहोस् कसरी मान्छेको अगाडि जाने भन्ने प्रक्रियामा हुनुहुन्छ ।

टिकटक, फेसबुक जस्ता आजभोलिका सामाजिक सञ्जालमार्फत उहाँहरु आफूलाई एक्सपोज गर्न खोज्नुहुन्छ । त्यही कुरालाई धेरै मानिसहरुले फलो गरेपछि अर्को पनि त्यही लाइन पछ्याउनुहुन्छ । त्यही भएर आजभोलि साधना भन्ने कुरा नै हुँदै भएन । यस्तोबेलामा कहिलेकाहीँ राम्रा सिर्जनाहरु आउँछन् । तर आम मानिसलाई थाहा नै हुँदैन ।

यसमा मिडियाको पनि ठूलो हात छ । कुन बढी चर्चामा छ, कुनलाई बढी हेरिन्छ भन्ने कुराहरुले नै यसमा प्रभाव पारेको हुन सक्छ । गुणस्तर नै छ भने पनि त्यो चीज हेरिँदैन र पढिँदैन भने त्यसको पछाडि किन लाग्ने भन्ने पनि मिडियालाई हुन्छ । अहिले यस्तो बाध्यता पनि छ । यसले गर्दा पनि गुणस्तरीय सङ्गीत सिर्जना भइरहेको छैन ।

तपाईंकै अनुभवका आधारमा कुरा गर्दा अहिलेको भाइरल, ट्रेण्डिङ जस्ता प्रतिस्पर्धात्मक बजारको माहोलले चाहिँ तपाईंहरु जस्ता सर्जकहरुको साधनालाई कतिको प्रभाव पार्ने रहेछ ?

यसले आफ्नो दिनचर्यामा त डिस्टर्ब भइ नै हाल्छ । साधनामा पनि प्रभाव त पर्छ । ‘के लत बस्यो गीत’को चर्चापछि एक दुई हप्ता त मोबाइल स्विच अफ नै गरेर बसेको थिएँ । चिनजानका आधारमा आफै भएको ठाउँमा आउनुभएपछि फर्काउन पनि सकिएन । गीत चलेपछि धेरै सर्जकहरु गाउने अफरै लिएर आउनुभयो ।

म गीतहरु गाउन मात्र आएको होइन, माफ गर्नुहोला भनेर धेरैलाई फर्काएँ । कुनै दिन मुड चल्यो भने म आफै सम्पर्क गर्छु भनेर सङ्गीतकार र गीतकारहरुलाई सम्झाएँ । अहिलेसम्म उहाँहरुको आग्रह मैले स्वीकारेको छैन ।

भनेपछि एकजना सच्चा सर्जकलाई बजारको चर्चाले कुनै प्रभाव पार्दैन, भन्ने हो ?

सच्चा सर्जकलाई बजारले खासै फरक पार्दैन । सङ्गीत साधना, सिक्ने र सिकाउने नै प्राथमिकतामा पर्छन् । खासमा यसमै आनन्द आउँछ । पछिल्लो समयमा पाउने चर्चालाई म मायाको रुपमा लिन्छु । सुन्नेले मन पराइदिनुभयो ।

त्यो मेरो लागि राम्रो र उहाँहरुले दिनुभएको मायाका रुपमा सम्झन्छु । त्यसका लागि आभार व्यक्त गर्नैपर्छ । तर मलाई धेरैले मन पराउनुभयो । म त ठूलो भएँ भन्ने भावना कहिल्यै आएन । यसमा ठूलो काम गरेँ भन्ने अनुभव पनि भएन । उहाँहरुले राम्रो रचनालाई स्थान दिनुभएर आशिर्वाद दिनुभएको छ भन्ने रुपमा लिएँ ।  

अब तिलक सिंह पेला जस्तो सङ्गीत साधकहरुले साधनासँगै सङ्गीतप्रेमीहरुलाई सिर्जनाका खुराकहरु ल्याउनुपर्छ भन्ने तपाईंलाई जिम्मेवारी बोध भयो होला नि होइन ?

मैले त्यो जिम्मेवारी त बहन गरिरहेकै छु । मैले शिक्षा दिएको विद्यार्थीहरुले आफ्नो स्थानबाट राम्रो गुणस्तर सङ्गीतमा काम गरिरहेका छन् । उनीहरु धेरै चर्चामा नआएपनि गुणस्तर सङ्गीतका लागि अहोरात्र खटिरहेकै छन् । म पनि आफ्नो रचनाहरुलाई आफ्नो युट्युब च्यानलमा राखिरहेको हुन्छु । मन पराउनेहरुले सुन्नुहुन्छ । तर जसले भन्यो, त्यस्तै गीतहरु गाउने हिसाबले चाहिँ म हिँडेको छैन ।

त्यसरी हिँड्न पनि मलाई राम्रो हो जस्तो लाग्दैन । आफ्नो भाव बोकेका सङ्गीतहरु आफ्नो च्यानलहरुमा समयको माग अनुसार राखिरहन्छु । मेरो हिजो जे लय थियो, आज र भोलि पनि त्यही नै हुनेछ ।

अबको तपाईंको योजना के छ ? समग्र सङ्गीत क्षेत्रका निम्ति तपाईंको सन्देश के छ ?

सङ्गीतकै फिल्डमा लागिरहनुभएकाहरुलाई अत्यधिक मेहनतको आवश्यक छ । सङ्गीतमा भाइरल टे«ण्डकै पछि लागेर अगाडि बढ्यो भने भोलि आफैलाई धोका हुन्छ । जस्तो अहिले नयाँ पुस्ताकाहरुलाई कसैले ल्याएर एक दुई वटा गीत गाउने अवसर दिनुहुन्छ ।

उहाँहरु एक्कासी सेलिब्रटी भएपनि सङ्गीतको केही ज्ञान नै हुँदैन । तर भविष्यसम्म त त्यो ट्रेण्ड रहँदैन । पछि उहाँहरु सङ्गीतमै दिगो रहन सक्नुहुन्छ कि हुँदैन भन्ने मलाई पीर लाग्छ । बरु उहाँहरुलाई कुनै गीत रेकर्ड गराउने भन्दा पनि कुनै राम्रो सङ्गीत गुरुकहाँ लगेर सङ्गीत सिकाएर केही वर्षपछि मात्र रेकर्डमा ल्याउनुभयो भने सङ्गीत समाजले पनि राम्रा साधकहरुलाई पाउँथ्यो ।

यसले हाम्रो सङ्गीत क्षेत्र पनि बलियो हुन्थ्यो । अहिलेको बजारले एक/दुई जना मान्छे अलि दिन अगाडि आए जस्तो हुन्छ, र फेरि हराउँछ । एउटा राम्रो गला भएको मान्छे यसरी हराउनु भनेको यो त सङ्गीत क्षेत्रकै लागि ठूलो क्षति हो । बजारमा अग्रज सर्जकसँग प्रतिस्पर्धा गर्दा नयाँ आउनेलाई पनि गाह्रो हुन्छ र सक्नुहुन्न ।

उहाँहरुको भविष्य नै बिचल्लीमा पर्न सक्छ । सेलिब्रेटी भएपछि सिक्न जान पनि उहाँहरुले भ्याउनुहुन्न र उहाँहरुमा पनि नाम कमाएकोमा अहङ्कारको भावना आउन सक्छ । त्यसकारण जुनसुकै क्षेत्रमा आउने व्यक्तिले पनि आफ्नो जिम्मेवारी गम्भीर भएर पूरा गर्नुपर्छ । तब मात्र त्यो क्षेत्रको विकास हुन्छ । सङ्गीत क्षेत्रमा आउनेहरुले पनि यसबारे गम्भीर रुपमा सोच्न जरुरी छ ।