काठमाडौँ – आधुनिक खगोलशास्त्रले सूर्यग्रहण र चन्द्रग्रहणलाई वैज्ञानिक ढंगबाट व्याख्या गरे पनि, प्राचीन सभ्यताहरूका लागि यी खगोलीय घटना रहस्यमय, डर र श्रद्धाका स्रोत थिए। ग्रहणलाई देवता, दानव, भाग्य र मृत्युको संकेतका रूपमा लिने अनेक मान्यताहरू विभिन्न संस्कृतिमा पाइन्छन्।
हिन्दू धर्म अनुसार ग्रहणको घटनालाई अशुभ मानिन्छ। प्राचीन ग्रीसमा ग्रहणलाई देवताहरूको क्रोधको संकेत मानिन्थ्यो भने प्राचीन चीनमा ग्रहणलाई भविष्यको भविष्यवाणी गर्ने दिव्य संकेत मानिन्थ्यो।
ग्रहणलाई विशेष खगोलीय घटना मानिन्छ। विज्ञानका अनुसार जब चन्द्रमा सूर्य र पृथ्वीको बीचमा आउँछ र आंशिक वा पूर्ण रूपमा सूर्यको प्रकाशलाई पृथ्वीमा पुग्नबाट रोक्छ, तब यो घटनालाई सूर्यग्रहण भनिन्छ।
चन्द्रग्रहण तब हुन्छ जब पृथ्वी चन्द्रमाको ठीक बीचमा आउँछ र सूर्य र पृथ्वीले सूर्यबाट आउने प्रकाशलाई रोक्छ, जसको कारण चन्द्रमामा छाया पर्छ। यो छायाको कारणले गर्दा चन्द्रमा धेरै धमिलो देखिन्छ। कहिलेकाहीँ चन्द्रमाको रंग चम्किलो रातो पनि हुन्छ। यसलाई चन्द्रग्रहण भनिन्छ।
विज्ञानको दृष्टिकोणबाट ग्रहणलाई दुर्लभ खगोलीय घटना मानिए पनि, चन्द्र र सूर्यग्रहणको बारेमा विभिन्न प्राचीन सभ्यताहरूमा फरक-फरक विश्वासहरू छन्। विज्ञान अघि, मानिसहरूमा सूर्य र चन्द्रग्रहणको बारेमा केवल आध्यात्मिक विश्वास र व्याख्याहरू थिए। प्राचीन कालदेखि आजसम्म धेरै विश्वासहरू सत्य मानिन्छन्।
प्राचीन ग्रीसमा, यो विश्वास गरिन्छ कि जब देवताहरू रिसाउँछन्, सूर्यग्रहण हुन्छ र यसलाई खराब घटनाहरूको संकेत पनि मानिन्छ। साथै, प्राचीन चीनले सम्राटको भविष्यको भविष्यवाणी गर्न सूर्य र चन्द्रग्रहणलाई दिव्य संकेत मान्दछ।
प्राचीन विश्वका सात चकित पार्ने ग्रहणसम्बन्धी विश्वासहरू:
१. राहु–केतु राक्षसको कथा (भारत)
हिन्दू पुराणअनुसार, सूर्य र चन्द्रमालाई राहु नामक राक्षसले निल्ने गर्छ। भगवान विष्णुले समुद्र मन्थनपछिको अमृत चोर्ने राहुको टाउको काटिदिएका थिए, तर टाउको अमर भएको कारण ग्रहण हुने विश्वास छ।
२. सूर्यलाई निल्ने अजिङ्गर (चीन)
चिनियाँ सभ्यतामा ग्रहणका बेला विशाल अजिङ्गरले सूर्य वा चन्द्रलाई निल्ने विश्वास थियो। त्यसलाई भगाउन ढोल, बाजा, र किचकिच गरेर आवाज गरिन्थ्यो।
३. राजाको मृत्युको संकेत (बेबिलोन)
बेबिलोनको राजदरबारमा ग्रहणलाई अशुभ संकेत मानिन्थ्यो। विशेष गरी सूर्यग्रहण आउँदा राजाको मृत्युको पूर्वसंकेतका रूपमा लिइन्थ्यो। कतिपय अवस्थामा नक्कली राजा बनाइन्थ्यो ताकि ‘साचो’ राजा बचून्।
४. चन्द्रग्रहणमा रगतको वर्षा (इन्का)
इन्का सभ्यताले चन्द्रग्रहणलाई चन्द्रमामाथि रगतको आक्रमणको रूपमा हेर्थे। उनीहरू गर्थे कि दुष्ट शक्ति चन्द्रलाई मारीरहेको छ। त्यसलाई बचाउन मानिसहरूले कराउँथे र बलि दिन्थे।
५. शिकारी आत्माको आक्रमण (भिकिङ)
नोरडिक (भिकिङ) पौराणिक कथामा, सूर्य र चन्द्रलाई ओडीनका शत्रुहरू — स्कोल र हाती नामका आतंकी भूतले लखेटेको कथन छ। ग्रहण तिनीहरूको सफल आक्रमणको संकेत हो भन्ने विश्वास थियो।
६. पशुको आकारमा देखिने ग्रहण (माया सभ्यता)
मायाहरूले ग्रहणलाई ठूलो जनावरले सूर्य–चन्द्रलाई निलेको रूपमा लिने गर्दथे। उनीहरूको खगोलशास्त्र निकै विकसित थियो, तर विश्वास प्रणाली अचम्मको थियो — ग्रहणको सटीक भविष्यवाणी गर्ने क्षमतासमेत उनीहरूसँग थियो।
७. ग्रहणको बेला खाना विषालु हुन्छ (नेपाली र दक्षिण एशियाली परम्परा)
नेपाली र भारतीय परम्परामा ग्रहणको बेला पकाइएको वा खुला खाना विषालु हुने, ग्रहणको समयमा नुहाउनु पर्ने, पूजा नगर्नु पर्ने आदि धार्मिक मान्यता अझै प्रचलनमा छन्।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया