दुवै हातको रक्तचाप मापनमा भिन्नता देखिएमा कुनलाई आधार मान्ने ?

काठमाडौँ – चिकित्सकहरू अहिले दुवै हातमा रक्तचाप (BP) मापन गर्न सल्लाह दिन्छन्, किनभने दुवै हातबीचको मापनमा देखिने भिन्नता विभिन्न गम्भीर स्वास्थ्य समस्यासँग सम्बन्धित हुनसक्छ।

अमेरिकन हार्ट एसोसिएसन (AHA) का अनुसार, पहिलो पटक रक्तचाप लिँदा दुवै हातमा मापन गर्नुपर्छ। हालै सार्वजनिक INTERPRESS-IPD मेटा-विश्लेषण अनुसार, ५० हजारभन्दा बढी बिरामीमा गरिएको अध्ययनमा यदि कम रक्तचाप देखिने हातलाई मात्र आधार मानियो भने १२ प्रतिशत बिरामीमा गलत निदान हुने जोखिम देखा परेको छ।

कति भिन्नता सामान्य ?

दुवै हातको सिस्टोलिक बीपी (सिर्ष रक्तचाप) मा १० mmHg भन्दा बढी भिन्नता भएमा चिकित्सकीय ध्यान आवश्यक हुन्छ। एक अध्ययन अनुसार यस्तो भिन्नता:

५ mmHg भन्दा कम – सामान्य

५–१० mmHg – कम जोखिम

१०–१५ mmHg – मध्यम जोखिम

१५ mmHg भन्दा बढी – उच्च जोखिम

सम्भावित जोखिम

विशेषगरी टाइप–२ मधुमेह भएका बिरामीमा यदि १० mmHg भन्दा बढीको भिन्नता छ भने, मृत्य जोखिम ६४% ले बढ्ने देखिएको छ। यस्तै, १५ mmHg भन्दा बढीको भिन्नता भएका बिरामीमा धमनी अवरोध, गोलिगाँठो-ब्रेकियल इन्डेक्स कम हुने, र हृदयमा इस्केमिया (रक्तको कमी) देखिएको पाइएको छ।

रक्तचाप मापन गर्दा के कुरामा ध्यान दिने ?

रक्तचाप मापन गर्दा हातको सही स्थिति अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुन्छ। हात यदि तल झुन्डिएको वा नसमर्थित छ भने, सिस्टोलिक BP औसतमा ६.५ mmHg र डायस्टोलिक ४.४ mmHg ले बढी देखिन सक्छ। मापन गर्दा बिरामी:

सिधा बस्नुपर्छ

खुट्टा जमिनमा हुनुपर्छ

हात मुटुको स्तरमा राखिनुपर्छ

पछाडि टेकेर बस्नुपर्छ

कुन हातको मापनलाई आधार मान्ने ?

विशेषज्ञहरूका अनुसार यदि दुवै हातको रक्तचाप मापनमा फरक देखिन्छ भने, जुन हातमा उच्च रक्तचाप देखिन्छ त्यही मापनलाई आधार मान्नु उचित हुन्छ।

विशेषज्ञ भन्छन्, “१० mmHg वा सोभन्दा बढीको भिन्नता देखिएमा यो परिधीय धमनी रोग, रक्तनलीमा अवरोध वा हृदयसम्बन्धी समस्या को संकेत हुन सक्छ, र यस्तो अवस्थामा थप परीक्षण आवश्यक हुन्छ।”

रक्तचाप मापन गर्दा सधैं दुवै हातमा मापन गर्नुहोस्। यदि फरक देखिन्छ भने, उच्च मापन भएको हातको पढाइलाई प्राथमिक मान्नुहोस् र आवश्यक भएमा चिकित्सकसँग परामर्श लिनुहोस्।