कसरी जान्छ गर्भ खेर ?

काठमाडौं- पछिल्ला वर्षमा चिकित्सा विज्ञानको उल्लेख्य प्रगति भए तापनि गर्भ खेर जाने (गर्भपतन) समस्या अहिले पनि धेरै दम्पतीको प्रमुख चिन्ताको विषय बनेको छ।

कतिपय अवस्थामा गर्भधारण सफल भए पनि भ्रूण विकासको क्रममा नै नष्ट हुने गर्छ। चिकित्सकहरूका अनुसार समयमै उपचार र सतर्कता अपनाउँदा गर्भपतनबाट बच्न सकिन्छ, तर कतिपय अवस्थामा पूर्ण हेरचाह हुँदाहुँदै पनि यस्तो समस्या देखिने गर्छ।

वरिष्ठ प्रसूतिरोग विशेषज्ञ डा. सरस्वती पाध्येका अनुसार गर्भवती महिलाको पाठेघरमा विकास भइरहेको भ्रूण २८ हप्ताभन्दा अघिनै बाहिर निस्केमा त्यसलाई ‘गर्भपतन’ भनिन्छ। यदि भ्रूणको तौल १०० ग्रामभन्दा कम छ भने त्यसलाई पनि गर्भपतन मानिन्छ। नेपालमा यस्तो खालको गर्भपतनको दर २५ देखि ३० प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको बताइन्छ।

गर्भ खेर जानु भन्नाले के बुझिन्छ?
गर्भ खेर जानु भन्नाले गर्भावस्थाको सुरुवाती वा मध्य चरणमा भ्रूणको विकास रोकिएर गर्भावस्था अन्त्य हुनु हो। यसलाई मिस्क्यारिज (Miscarriage) भनिन्छ। सामान्यतः गर्भावस्थाको २० हप्ता नपुग्दै भ्रूण नष्ट हुनु नै गर्भ खेर जानु हो।

गर्भ खेर जानुको कारणहरू
गर्भ खेर जानुका प्रमुख कारणहरू यसप्रकार छन्:

क्रोमोसोम सम्बन्धी समस्या:
भ्रूणमा अनुवांशिक विकृति (जीन या क्रोमोसोम दोष) भएमा प्रारम्भिक चरणमै गर्भ खेर जान सक्छ।

हर्मोन असन्तुलन:
प्रोजेस्ट्रोन जस्तो हर्मोनको कमीले गर्भ सुरक्षित राख्न नसक्ने अवस्था आउन सक्छ।

गम्भीर रोगहरू:
मधुमेह, थाइराइड, एनेमिया, उच्च रक्तचाप, इन्फेक्सनजस्ता रोगहरू भएकी महिलामा जोखिम बढ्छ।

बाह्य प्रभावहरू:
अत्यधिक तनाव, मदिरा सेवन, धूम्रपान, औषधिको दुरुपयोग, रेडिएसनको असरले पनि गर्भपतन हुन सक्छ।

गर्भाशय समस्या:
गर्भाशयमा आकार वा बनावटमा समस्या, पोलीप्स, फाइब्राइड्स वा पाठेघरको कमजोरीले पनि गर्भ खेर जान सक्छ।

टोक्सोप्लास्मोसिस वा अन्य संक्रमण:
कतिपय संक्रमणले भ्रूणलाई प्रत्यक्ष असर पुर्‍याई गर्भपतन गराउँछ।

गर्भ खेर जानुका लक्षणहरू
गर्भपतन हुन लाग्दा महिलाले विभिन्न लक्षण अनुभव गर्न सक्छन्:
पेट दुख्ने (मासिकजस्तो वा त्यसभन्दा कडा पीडा)
योनिबाट रक्तस्राव (रगत आउनु)
शरीर दुख्ने, ज्वरो आउनु
अत्यधिक थकान वा चक्कर लाग्ने
भ्रूणको गतिविधि अचानक हराउनु (विशेषगरी दोस्रो त्रैमासिकमा)
यदि यी लक्षणहरू देखिन्छन् भने तुरुन्तै डाक्टरको सम्पर्कमा जानु आवश्यक छ।

पुष्टि कसरी गरिन्छ?
डाक्टरले अल्ट्रासाउन्ड, HCG रक्त परीक्षण तथा गाइनो परीक्षणमार्फत भ्रूणको स्थिति जाँच गर्छन्। भ्रूणको हृदयध्वनि नआउनु वा विकास नहुनु गर्भ खेर गएको संकेत हो।

गर्भ खेर जानु रोक्न सकिन्छ?
सबै मिस्क्यारिजहरू रोकिन सक्दैनन् तर केही सल्लाह अपनाएर जोखिम कम गर्न सकिन्छ:
गर्भधारणपूर्व नै स्वास्थ्य परीक्षण गराउने
फोलिक एसिडको सेवन
धूम्रपान, मदिरा र नशालु पदार्थबाट टाढा रहने
मानसिक तनाव कम गर्ने
नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराउने
सन्तुलित आहार र पर्याप्त आराम

गर्भ खेर गएपछि के गर्ने?
गर्भ खेर गएकी महिलाले शारीरिकभन्दा बढी मानसिक आघात भोग्छिन्। त्यसैले–
पूर्ण विश्राम आवश्यक हुन्छ
मानसिक परामर्श (काउन्सेलिङ) लिने
शारीरिक जाँच गराई सबै फोहोर वा बाँकी भाग हटाइएको छ कि छैन सुनिश्चित गर्ने
दोस्रो गर्भधारणका लागि कम्तीमा ३–६ महिना पर्खने