मनोमानी सिटामोल खाँदा के हुन्छ?

काठमाडौं- सिटामोल नेपाली जनजीवनमा अत्यन्तै सामान्य र सुलभ औषधिको रूपमा परिचित छ। ज्वरो, टाउको दुखाइ, शरीर दुख्ने समस्या, रुघाखोकी, मांसपेशी पीडा लगायतका सामान्य स्वास्थ्य समस्यामा प्रयोग हुने यो औषधि घरघरमै भेटिन्छ। तर, यति सामान्य देखिने यो औषधिको प्रयोग मनोमानी रूपमा गरिँदा गम्भीर स्वास्थ्य समस्या उत्पन्न हुन सक्छ।

सिटामोल के हो?
सिटामोल (Paracetamol या Acetaminophen) एक प्रकारको पेन रिलीभर (दुखाइ कम गर्ने औषधि) हो जसले शरीरको तापक्रम घटाउने कार्य पनि गर्छ। यो औषधि Non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) को वर्गमा पर्दैन, तर यसको प्रयोग ज्वरो घटाउने र सामान्य दुखाइ घटाउने औषधिका रूपमा गरिन्छ।

मनोमानी प्रयोग किन खतरनाक छ?
सिटामोलको प्रयोग निश्चित मात्रा (डोज) मा मात्र सुरक्षित हुन्छ। तर, चिकित्सकको सल्लाहबिना बारम्बार वा अत्यधिक मात्रामा सेवन गरिएमा यसले शरीरमा विषाक्त असर गर्न सक्छ। विशेषतः, यसले कलेजोलाई गम्भीर रूपमा क्षति पुर्‍याउन सक्छ।

ओभरडोजको लक्षणहरू
सिटामोलको अत्यधिक सेवनको कारणले निम्न लक्षणहरू देखा पर्न सक्छन्:

• पेट दुख्ने वा फुल्ने
• बान्ता वा वाकवाकी लाग्ने
• थकान र कमजोर महसुस
• आँखाको सेतो भाग पहेंलो देखिनु (जन्डिस)
• छालामा खटिरा वा र्‍यास आउनु
• मुटुको गति असामान्य हुनु
• चेतना हराउनु

कति मात्रा खाँदा खतरा हुन्छ?
वयस्कको हकमा, दैनिक ४ ग्रामभन्दा बढी सिटामोल सेवन गर्नु स्वास्थ्यको लागि हानिकारक मानिन्छ। यसलाई दिनमा ४–६ घण्टाको अन्तरालमा ५००–१००० मिलिग्रामको डोजमा लिने गरिन्छ। तर, लगातार वा लामो समयसम्म सेवन गरिरहेमा कलेजोमा स्थायी क्षति पुग्न सक्छ।

बालबालिकामा अझै बढी खतरनाक
बालबालिकाले सिटामोल चुकुलेटीजस्तो चाखलाग्दो देखेर खाइदिन्छन् भने त्यो उनीहरूको लागि जीवनघातक हुन सक्छ। त्यसैले सिटामोलजस्ता औषधिहरू सधैं बालबालिकाको पहुँचभन्दा टाढा राख्नुपर्छ।

स्वनिर्णयमा सिटामोल सेवन नगर्न चिकित्सकको सुझाव
चिकित्सकहरूले भन्छन् – “सिटामोल सामान्य लागे पनि औषधि हो, औषधिको मनोमानी प्रयोगले फाइदा भन्दा बेफाइदा बढी दिन्छ। ज्वरो वा दुखाइ लगातार भइरहेमा कारण पहिचान गरेर मात्रै औषधि सेवन गर्नुपर्छ। केवल लक्षण हराउनकै लागि सिटामोल खाइरहँदा रोग लुक्न सक्छ र अवस्था झन् बिग्रिन सक्छ।”

सिटामोलका विकल्पहरू पनि छन्
यदि सिटामोलले असर गरिरहेको छैन भने, चिकित्सकको सल्लाहमा अन्य पेनकिलर वा एन्टिबायोटिक आवश्यक हुन सक्छ। तर त्यसको निर्णय विशेषज्ञले मात्र गर्न सक्छन्।