रक्षाबंधनमा राखी कति दिन लगाउन मिल्छ ? धार्मिक र वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट जान्नुहोस्

काठमाडौँ – रक्षाबंधनको पर्व अटुट प्रेम, भक्ति र दाजुभाइ र दिदीबहिनीको सुरक्षाको प्रतिज्ञाको प्रतीक हो, जुन प्रत्येक वर्ष साउन पूर्णिमाको दिन मनाइन्छ।

रक्षाबंधनको दिन, बहिनीले आफ्नो भाइको नाडीमा राखी बाँध्छिन्, जसलाई रक्षासूत्र भनिन्छ। भाइको नाडीमा राखी बाँधेर, बहिनीले उसलाई जीवनभर सुरक्षाको प्रतिज्ञा माग्छिन्।

स्नेह र सुरक्षाको प्रतीकको रूपमा मनाइने रक्षाबंधन पर्व यस वर्ष (२०२५ अगस्ट ९ गते) शनिबार पर्दैछ। साउन पूर्णिमाको दिन मनाइने यो पर्वमा दिदीबहिनीहरूले आफ्ना दाजुभाइको नाडीमा राखी बाँधेर जीवनभरको सुरक्षाको प्रार्थना गर्छन्।

तर, राखी बाँधिएपछि धेरैलाई उठ्ने प्रमुख जिज्ञासा हो – “कति दिनसम्म राखी लगाउन मिल्छ?” र “निकालेपछि के गर्नुपर्छ?” धार्मिक र वैज्ञानिक दुवै दृष्टिकोणले यसबारेमा स्पष्ट मान्यताहरू छन्।

धार्मिक मान्यताअनुसार कति दिनसम्म राखी लगाउन मिल्छ ?
धार्मिक शास्त्रअनुसार, राखी निकाल्ने कुनै ठोस समय तोकिएको छैन। यद्यपि, परम्परागत रूपमा राखी कम्तीमा २४ घण्टा नाडीमा राख्नुपर्ने विश्वास छ। त्यसपछि, ३, ७ वा ११ दिन राखी राख्न सकिने मान्यता पनि प्रचलनमा छ।

धार्मिक विधिअनुसार, राखी साउन पूर्णिमादेखि भाद्र अमावस्या (अर्थात् १५ दिनसम्म) नाडीमा राख्न मिल्छ। कतिपय मानिसहरू जन्माष्टमी वा गणेश चतुर्थीको अवसर पारेर राखी निकाल्ने चलनमा छन्। पितृपक्ष सुरु हुनुभन्दा अघि राखी हटाउने मान्यता बलियो छ।

वैज्ञानिक दृष्टिकोण: स्वास्थ्यका हिसाबले के भन्छ ?
विज्ञानका अनुसार, राखी प्रायः कपास वा रेशमी धागोबाट बनेको हुन्छ। यदि लामो समयसम्म नाडीमा राखियो भने धुलो, पसिना वा पानीको सम्पर्कमा आउँदा ब्याक्टेरिया विकास हुने सम्भावना रहन्छ, जसले छालामा असर गर्न सक्छ।

यसैले, राखी सफा अवस्थामा हुँदा सम्म मात्र नाडीमा राख्नु उपयुक्त हुन्छ।

राखी निकालिसकेपछि के गर्ने ?
धार्मिक रूपमा राखी पवित्र वस्तु भएकाले यसलाई फ्याँक्नु अनुचित मानिन्छ। निकालिसकेपछि राखीलाई:

पवित्र पानीमा विसर्जन गर्नु, वा

पीपल, तुलसीजस्ता रूखमा बाँध्नु, वा

घरको पूजा स्थानमा श्रद्धापूर्वक राख्नु, वा

बोटको जरामा गाड्नु उपयुक्त मानिन्छ।