गर्भावस्थामा हर्मोनको असन्तुलनले देखिने आठ लक्षण र समाधानका उपाय

काठमाडौं- गर्भावस्था महिला जीवनको महत्वपूर्ण चरण हो, जहाँ शारीरिक र मानसिक परिवर्तनहरू तीव्र रूपमा देखिन्छन्। यो समयमा शरीरमा हुने हर्मोनल परिवर्तनहरू प्राकृतिक भए पनि कहिलेकाहीँ असन्तुलनको रूपमा देखिन्छ, जसले आमा र शिशु दुवैको स्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ।

हर्मोनको असन्तुलनका कारण थुप्रै शारीरिक र भावनात्मक लक्षणहरू देखिन्छन्। यदि यी लक्षणहरू चिन्न नसकिएमा वा समयमै नियन्त्रण नगरेमा स्वास्थ्यमा जटिलता आउन सक्छ। त्यसैले गर्भवती महिलाहरू, उनीहरूका परिवारजन र स्वास्थ्यकर्मीहरू सबैले यस्ता संकेतहरू बुझ्न आवश्यक हुन्छ।

गर्भावस्थामा हुने हर्मोनल असन्तुलनका ८ प्रमुख लक्षण
१. थकान र कमजोरी
शरीरमा प्रोजेस्ट्रोन र एस्टोजन हर्मोनको उतारचढावका कारण अत्यधिक थकान महसुस हुन्छ। दिनभरि सुत्ने मन लाग्ने वा काम गर्न गाह्रो हुने अवस्था देखिन्छ।

२. मूड स्विङ (भावनात्मक उतारचढाव)
सानोतिनो कुरामा रुनु, रिस उठ्नु वा एक्कासी प्रसन्न हुनु हर्मोनको प्रभाव हो। यो गर्भावस्थामा धेरै महिलामा सामान्य रूपमा देखिने लक्षण हो।

३. तौलमा असमान वृद्धि
हर्मोन असन्तुलनका कारण केही महिलामा अत्यधिक तौल बढ्ने वा घट्ने हुन्छ, जुन सामान्य सीमाभन्दा बाहिर जान सक्छ।

४. छालामा परिवर्तन
गर्भावस्थामा चाउरी, डण्डिफोर, अत्यधिक तेल आउने वा पिग्मेन्टेसन (कालो दाग) देखिन सक्छ। यो हर्मोनको असन्तुलनसँगै खानपानको प्रभावले पनि हुन सक्छ।

५. अनिन्द्रा (निन्द्रा नलाग्ने)
हर्मोनको असरले गर्दा दिमाग अत्यधिक सक्रिय हुन सक्छ जसले राती निन्द्रा विग्रिन्छ।

६. माइग्रेन वा टाउको दुख्ने
हर्मोन परिवर्तनले रक्तनलीहरू प्रभावित हुँदा टाउको दुख्ने समस्या देखिन्छ।

७. बदला भएको भोक र स्वाद
केही गर्भवती महिलालाई एक्कासी खानाको स्वाद फेरिएको वा भोक अत्यधिक लाग्ने वा नलाग्ने समस्या हुन्छ।

८. मासिक चक्र जस्तै रक्तस्राव
कहिलेकाहीँ गर्भको सुरुआतमा हल्का रक्तस्राव देखिन सक्छ। यदि यो हर्मोनको असन्तुलनबाट भएको हो भने चिकित्सकको सल्लाह लिन आवश्यक हुन्छ।

नियन्त्रण गर्ने उपायहरू
सन्तुलित आहार
प्रोटिन, फाइबर, फलफूल, सागसब्जी र सम्पूर्ण अन्नको नियमित सेवनले हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत गर्छ।

नियमित व्यायाम
हल्का योग, तानेर गर्ने व्यायाम वा दैनिक हिँडडुलले शरीरको रक्तसञ्चार राम्रो हुन्छ र हर्मोन सन्तुलनमा रहन्छ।

पर्याप्त निन्द्रा
प्रत्येक दिन कम्तीमा ७–८ घण्टा निन्द्रा अनिवार्य छ। सुत्ने समयमा मोबाइल, टिभीबाट टाढा रहने बानी गर्नुपर्छ।

तनाव नियन्त्रण
ध्यान, प्राणायाम र साथी–परिवारसँग खुसी समय बिताउँदा तनाव कम हुन्छ, जसले हर्मोन स्थिर राख्न सहयोग गर्छ।

चिकित्सकीय निगरानी
नियमित चेकअप गर्नुपर्ने मात्र होइन, कुनै असामान्य लक्षण देखिएमा तुरुन्त स्त्रीरोग विशेषज्ञसँग सम्पर्क गर्नु आवश्यक छ।