पानी कम भए पछि शरीरमा पर्ने असर : कुन कुन अंग प्रभावित हुन्छन्?

काठमाडौं- मानव शरीरको ६० प्रतिशत हिस्सा पानीले बनेको हुन्छ। यही पानीले अंगहरूलाई सक्रिय राख्ने, अपसिष्ट पदार्थ शरीरबाट निकाल्ने, शरीरको तापक्रम सन्तुलित राख्ने, र पाचन प्रणालीलाई सहज बनाउने काम गर्छ। तर, जब शरीरमा पानीको मात्रा घट्छ, त्यसले विविध अंगहरूमा गम्भीर असर पार्न थाल्छ।

यहाँ पानीको कमी (डिहाइड्रेसन) हुँदा शरीरका प्रमुख अंग र प्रणालीमा कस्तो असर पर्छ भन्ने विषयमा विस्तृत जानकारी प्रस्तुत गरिएको छः

१. मस्तिष्क
पानीको कमी सिधै मस्तिष्कको कार्यक्षमतामा असर गर्छ।
ध्यान केन्द्रित गर्न कठिन हुन्छ।
थकान, झम झम लाग्ने, टाउको दुख्ने समस्या देखिन्छ।
पानीको कमीले स्नायु सन्देशहरूको प्रवाहमा अवरोध ल्याउँछ, जसले निर्णय क्षमतामा असर पार्न सक्छ।

२. मिर्गौला
मिर्गौला शरीरबाट विषालु पदार्थहरू निकाल्ने मुख्य अंग हो।
पानी कम हुँदा पिसाब गाढा हुन्छ र थोरै मात्रामा निस्कन्छ।
डिहाइड्रेसन लामो समयसम्म रह्यो भने मिर्गौला फेल हुने खतरा हुन्छ।
मिर्गौलामा ढुंगा (किड्नी स्टोन) बन्ने सम्भावना पनि बढ्छ।

३. छाला
पानीको मात्रा घटेपछि छालामा तुरुन्तै असर देखिन थाल्छ।
छाला सुख्खा, कठोर र खिचिएको महसुस हुन्छ।
समयमै पानी नपिएमा छालामा चाउरी पर्न थाल्छ।
ग्लो हराउने र एलर्जीको समस्या बढ्ने गर्छ।

४. पाचन प्रणाली
पानी नपुगेमा पेट र आन्द्राको काम प्रभावित हुन्छ।
कब्जियत हुने सम्भावना बढ्छ।
एसिडिटी र ग्यासको समस्या देखिन सक्छ।
पाचन शक्ति कमजोर हुन्छ, जसले पोषणको अवशोषणमा बाधा पुग्छ।

५. हृदय र रक्त संचार प्रणाली
पानीको मात्रा घटेपछि रगत बाक्लो हुन थाल्छ।
रगतको प्रवाह सुस्त हुन्छ।
मुटुले बढी काम गर्नुपर्ने हुन्छ जसले थकान बढाउँछ।
उच्च वा न्यून रक्तचाप हुने सम्भावना पनि रहन्छ।

६. मांसपेशी र जोर्नीहरू
पानीको कमीले शारीरिक गतिविधिमा प्रत्यक्ष असर गर्छ।
मांसपेशी कमजोर र ऐंठन हुने सम्भावना हुन्छ।
जोर्नीमा लुब्रिकेशन घट्ने हुँदा दुखाइ बढ्छ।
खेलकुद वा व्यायाम गर्दा चाँडै थकाई लाग्छ।

७. मुख, जिब्रो र गला
सबभन्दा पहिले देखिने लक्षण यिनै अङ्गमा हुन्छ।
मुख सुख्खा हुने, थुक नबन्ने, र गला खसखस हुने।
आवाज परिवर्तन र सास फेर्न गाह्रो हुने।
जिब्रो कडा र सुख्खा महसुस हुने।

८. आँखाको असर
पानी कम हुँदा आँखाको नमी पनि घट्छ।
आँखामा सुख्खापन, पोल्ने, डाँसिने समस्या आउँछ।
दृष्टि धमिलो देखिन सक्छ।
लामो समय कम्प्युटर वा मोबाइल प्रयोग गर्दा आँखा चाँडै थक्ने हुन्छ।

पानीको कमी कसरी थाहा पाउने?
डिहाइड्रेसनका सामान्य संकेतहरुः
गाढा रंगको पिसाब
मुटुको गति बढ्नु
थकान, चक्कर वा वाकवाकी
छाला सुख्खा हुनु
टाउको दुखाइ
ध्यान केन्द्रित गर्न नसक्नु

निवारणका उपायहरू:
दिनमा कम्तीमा ८–१० गिलास पानी पिउनुहोस्।
तातो मौसममा वा व्यायामपछि थप पानी सेवन गर्नुहोस्।
कफी, चिया र सोडा कम सेवन गर्नुहोस् — यीले डिहाइड्रेसन बढाउन सक्छ।
पानीयुक्त फलफूल (जस्तै: तरबूजा, काक्रो, सुन्तला) खानुहोस्।