काठमाडौं- दैनिक जीवनमा धेरै मानिसले अनुभव गर्ने एक लाजमर्दो र असहज समस्या हो — मुख गन्हाउने समस्या, जसलाई चिकित्सा भाषामा ह्यालिटोसिस भनिन्छ। यो केवल व्यक्तिगत स्वच्छतासँग मात्र सम्बन्धित नभएर कहिलेकाहीं गम्भीर स्वास्थ्य समस्याको सङ्केतसमेत हुन सक्छ।
मुख गन्हाउनु के हो?
मुख गन्हाउनु भनेको नाक वा मुखमार्फत निस्कने दुर्गन्ध हो, जुन प्रायः मुखभित्रको ब्याक्टेरियाको वृद्धि वा पाचन प्रणालीको गडबडीका कारण हुने गर्छ। यो अस्थायी वा दीर्घकालीन दुवै हुन सक्छ।
मुख गन्हाउने मुख्य कारणहरू
विशेषज्ञहरूका अनुसार मुख गन्हाउनुका थुप्रै कारण हुन सक्छन्:
१. नियमित रूपमा मुख सफा नगर्नु
मुखभित्र खाना अड्किएर बस्दा त्यसमा ब्याक्टेरिया लाग्छ। यिनै ब्याक्टेरियाले सल्फरयुक्त रसायन उत्पन्न गर्छन्, जसले गन्ध पैदा गर्छ। ब्रस नगर्नु, जीभ नपखाल्नु र फ्लस नगर्नु जस्ता कारणले समस्या झनै गम्भीर बन्न सक्छ।
२. सुक्खा मुख
लारको अभावले मुखमा ब्याक्टेरियाको वृद्धि बढाउँछ। लारले प्राकृतिक रूपमा मुख सफा गर्छ, त्यसैले पर्याप्त लार नहुनु गन्धको कारण बन्न सक्छ। केही औषधिहरू (जस्तै एन्टिडिप्रेसन्ट, एन्टिहिस्टामिन) तथा निद्रामा मुख खुला राख्ने बानीले पनि सुक्खा मुखको समस्या बढाउँछ।
३. खाना र पेय पदार्थ
काँक्रो, लसुन, प्याज, च्याउ, मदिरा, कफी, चिया आदि खानेकुराले मुखको दुर्गन्धमा तत्काल प्रभाव पार्छ। यस्ता पदार्थका अणुहरू रगतमार्फत फोक्सोसम्म पुगेर फेरि सासमार्फत निस्कन्छन्।
४. धूम्रपान र मदिरा सेवन
धूम्रपानले मुखको गन्ध बढाउने मात्र होइन, दाँत गाडा पार्ने, मसुढा बिगार्ने र मुख सुक्खा बनाउने काम पनि गर्छ। मदिरा सेवनले शरीरमा पानीको मात्रा घटाउँछ, जसले ब्याक्टेरियालाई बढ्न सहयोग पुर्याउँछ।
५. दाँत तथा गिजाको रोग
जिन्जिभाइटिस वा पेरियोडोन्टाइटिस जस्ता रोगले मुखमा दुर्गन्ध ल्याउँछ। यस्ता रोगहरूमा गिजा सुन्निनु, रगत आउनु र पीप निस्कनुजस्ता लक्षण देखिन्छन्।
६. टन्सिलमा ढुंगा
टन्सिलको प्वालमा खानेकुरा, मरेका कोष, ब्याक्टेरिया आदि अड्किएर ढुंगा जस्तै बनाउँछ, जसबाट निकै तीव्र दुर्गन्ध आउँछ।
७. अन्य रोगहरू
–पेटको अम्लता
– मधुमेह गन्ध आउने)
– मिर्गौला र कलेजोको समस्या
– साइनस वा ब्रङ्काइटिस
मुख गन्हाएको कसरी थाहा पाउने?
- आफूले महसुस नगरे पनि अरूको व्यवहारबाट थाहा पाइन्छ (पर सर्ने, टाढा हुने)
- जीभमा सेतो तह जमेको देखिन्छ
- बिहान उठ्दा मुख सुख्खा र गन्हाउने अनुभव हुन्छ
- आफैं परीक्षण: एक चोइटो कपासले जीभ छोपेर सुँघ्ने, वा आफ्नो हात चाटेर केही सेकेन्डपछि सुँघ्ने
समाधानका उपायहरू
नियमित दन्त स्वच्छता
- दिनमा दुईपटक ब्रस गर्नु (फ्लोराइडयुक्त मन्जन प्रयोग गर्ने)
- जीभ सफा गर्ने विशेष उपकरण प्रयोग गर्ने
- दैनिक डेन्टल फ्लस गर्ने
- मुख कुल्ला गर्ने एण्टिसेप्टिक माउथवाश प्रयोग गर्ने
पानी प्रशस्त पिउनु
मुख सुक्खा हुन नदिने, हरेक एक–दुई घण्टामा सानो घुट पानी पिउनु
सुगर-फ्री च्युइङ्ग गम चपाउनु
लार उत्पादन बढाउने प्राकृतिक उपाय हो
खानपान सुधार
लसुन, प्याज, चिया, मदिरा, चिनी, प्रशोधित खानेकुराको सेवन घटाउने
फलफूल, सागपात, दही, हरियो धनियाँ जस्ता कुराको सेवन बढाउने
डाक्टरको परामर्श
यदि मुखको दुर्गन्ध केही सातासम्म रहिरहन्छ भने डेन्टिस्ट वा ENT विशेषज्ञको सल्लाह लिनु पर्छ।
मुख गन्हाउने रोकथामका उपायहरू
- बिहान उठ्नेबित्तिकै ब्रस गर्ने
- रातको खाना खाएपछि अनिवार्य ब्रस गर्ने
- दाँत तथा गिजाको नियमित जाँच गराउने (६/६ महिनामा एकपटक)
- मुख सुक्खा हुन नदिने (धेरै पानी पिउने)
- धूमपान र मदिरा पूर्णरूपमा त्याग्ने
- टन्सिल वा पेटसम्बन्धी समस्यालाई समयमा उपचार गर्ने
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया