घरमै ध्यान र आरोग्यको स्रोत: किन दैनिक शंख फुक्ने बानी बसाल्ने ?

काठमाडौं – हिन्दू धर्ममा शंख बजाउने परम्परा अत्यन्तै पुरानो र महत्वपूर्ण मानिन्छ। विशेषगरी पूजा, आरती, मन्दिरको वातावरण, उत्सव र धार्मिक कार्यमा शंख बजाउने चलन व्यापक रूपमा प्रचलित छ।

तर शंख बजाउनुको धार्मिक, आयुर्वेदिक र वैज्ञानिक कारणबारे धेरैले गहिरो रूपमा बुझ्न खोजेका हुँदैनन्। यो समाचारमा शंख बजाउनुका फाइदा र त्यसका पछाडिका वैज्ञानिक र धार्मिक पक्षको विस्तृत चर्चा गरिनेछ।

धार्मिक दृष्टिकोणमा शंखको महत्व
हिन्दू धर्मशास्त्र अनुसार शंख भगवान विष्णुको प्रमुख आयुध मानिन्छ। पुराणहरूमा उल्लेख अनुसार, समुद्र मन्थनबाट निस्किएको १४ रत्नमध्ये शंख पनि एक थियो। यसलाई लक्ष्मीको भाई पनि मानिन्छ। त्यसैले पनि लक्ष्मीको पूजा गर्दा शंखको प्रयोग अनिवार्य मानिन्छ।

शंखबाट निस्कने ध्वनि (ओम् जस्तो ध्वनि)लाई दिव्य र पवित्र मानिन्छ। यसले वातावरणमा सकारात्मक ऊर्जा फैलाउँछ भन्ने विश्वास रहिआएको छ। धार्मिक विधिहरूमा शंख बजाउँदा नकारात्मक शक्ति हट्ने र देवताको उपस्थितिको आभास हुने उल्लेख गरिन्छ।

आयुर्वेद अनुसार शंखका फाइदा

आयुर्वेदमा शंखलाई औषधीय महत्वको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ। शंख चूर्ण (शंख भस्म) ग्यास, एसिडिटी, पाचन समस्या, र पेटसम्बन्धी रोगका लागि प्रयोग गरिन्छ। तर शंख बजाउँदा स्वास्थ्यमा पर्ने सकारात्मक असरहरू यस प्रकार छन्:

• फोक्सो बलियो हुन्छ – शंख फुक्दा फोक्सोलाई बलियो बनाउने अभ्यास हुन्छ। श्वासप्रश्वास प्रणाली बलियो हुँदा श्वास रोगहरू घट्ने सम्भावना हुन्छ।
• गोल्ठी, घाटी र मुख स्वच्छ हुन्छ – नियमित शंख फुक्दा घाँटी सफा हुने, आवाजमा मिठास आउने, र मुखको दुर्गन्ध हट्ने विश्वास गरिन्छ।
• तनाव र डिप्रेशन घटाउँछ – शंखको आवाजले मस्तिष्कमा शान्ति ल्याउने र मानसिक तनाव कम गर्ने असर गर्छ भन्ने वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले देखाएका छन्।

वैज्ञानिक कारण र अनुसन्धानहरू
शंख फुक्दा उत्पन्न हुने ध्वनि तरंग ७० देखि ११० decibel को आसपास हुन्छ। यो तरंग वातावरणमा फैलिँदा एक प्रकारको कम्पन पैदा गर्छ जसले:

• वातावरणको हावा शुद्ध गर्न मद्दत गर्छ।
• घर वरिपरिका कीराहरू, नकारात्मक सूक्ष्मजीव (ब्याक्टेरिया) हटाउने प्रभाव पार्न सक्छ।
• मानिसको स्नायुतन्त्रलाई सक्रिय बनाउने काम गर्छ।

ध्यानयोगका अनुसार, शंखको ध्वनि ‘ओम्’ जस्तै हुन्छ, जुन सृष्टिको मूलध्वनि मानिन्छ। यसले ध्यानमा स्थिरता ल्याउँछ, शारीरिक कम्पनलाई सन्तुलित बनाउँछ।

शंख बजाउने सही तरिका
शंख बजाउँदा मुख शुद्ध, सासको प्रवाह सन्तुलित, र शरीरको ढाड सीधा हुनुपर्छ। बिहान ब्रह्ममुहूर्त (४–५ बजे) शंख फुक्दा सबैभन्दा राम्रो प्रभाव पर्ने शास्त्रमा उल्लेख छ। शंख सधैँ पूर्व वा उत्तरतर्फ मुख गरेर फुक्नुपर्छ।