पाउरोटी सधैं खाँदाको असर: स्वास्थ्यका लागि खतरा बन्ने ५ कारण

काठमाडौं- बिहानको खाजादेखि बेलुकाको चिया नास्तासम्म, हामीमध्ये धेरैको रोजाइमा पर्ने खाद्य वस्तु हो – पाउरोटी। स्वादिलो, सजिलो र छिटो तयार हुने पाउरोटी विशेषगरी बालबालिका, विद्यार्थी तथा अफिस जान हतार गर्ने व्यक्तिको दैनिक जीवनको अभिन्न हिस्सा बनिरहेको छ। तर, के तपाईंलाई थाहा छ? पाउरोटी सधैं खाँदा हाम्रो स्वास्थ्यमा कस्ता असर पर्न सक्छन्? आउनुहोस्, यसबारे विस्तारमा बुझौं।

१. पाउरोटीको मुख्य सामग्री के हो?
पाउरोटी प्रायः मैदाबाट बनाइन्छ। मैदा भनेको गहुँको अत्यधिक प्रशोधन गरिएको भाग हो, जसमा फाइबर, भिटामिन, मिनरलजस्ता आवश्यक पोषण तत्वहरू हटाइएका हुन्छन्। पाउरोटी बनाउँदा यी पदार्थमा केही थप गरिन्छ, जस्तैः

यीस्ट
नुन
चिनी
बेकिङ सोडा वा बेकिङ पाउडर
प्रिजर्भेटिभ (ढिलो बिग्रियोस् भनेर)
कहिलेकाहीं दूध पाउडर वा तेल

२. पाउरोटी सधैं खाँदा स्वास्थ्यमा पर्ने असरहरू
रक्तमा चिनीको मात्रा एक्कासि बढ्ने खतरा
पाउरोटीमा ग्लाइसेमिक इन्डेक्स (GI) उच्च हुने भएकाले खाँदा शरीरमा चाँडै ग्लुकोजको मात्रा बढ्छ। यसले इन्सुलिन सन्तुलन बिगार्न सक्छ र दीर्घकालीन रूपमा मधुमेह (डायबेटिज) को जोखिम बढाउँछ।

फाइबरको अत्यधिक अभाव
मैदाबाट बनेको पाउरोटीमा फाइबर झण्डै हुँदैन। यसले पाचन प्रणालीमा समस्या ल्याउँछ — कब्जियत, अपच, पेट फुल्ने समस्या आदि देखिन सक्छ।

तौल बढ्ने सम्भावना
पाउरोटीमा कार्बोहाइड्रेटको मात्रा धेरै हुन्छ तर प्रोटिन वा फाइबरजस्ता तत्त्व कम। यस्तो खाना खाँदा चाँडै भोक लाग्ने गर्छ, जसले गर्दा धेरै खाने बानी पर्छ र मोटोपन बढ्न सक्छ।

पोषणको कमी
पाउरोटी खानु भनेको “खालि क्यालोरी” खानु हो। यसमा शरीरलाई आवश्यक भिटामिन, मिनरल्स, एन्टिअक्सिडेन्ट आदि पाइँदैन। लामो समय पाउरोटीमा भर पर्नु स्वास्थ्यको दृष्टिले हानिकारक हुन्छ।

प्रिजर्भेटिभ र कृत्रिम रसायनको असर
प्रिजर्भेटिभ, इमल्सिफायर र कृत्रिम गन्ध–रङ प्रयोग हुने भएकाले यस्ता पदार्थले छाला एलर्जी, हर्मोन गडबडी, क्यान्सरको खतरा समेत बढाउँछन्।

३. पाउरोटी बालबालिकाका लागि कत्तिको सुरक्षित?
धेरै अभिभावक बिहान बच्चालाई चिया र पाउरोटी खुवाउने गर्छन्। तर विशेषज्ञहरूका अनुसार पाउरोटीले:
बालबालिकामा आइरन, क्याल्सियम, भिटामिन डि आदि पोषक तत्वको कमी ल्याउन सक्छ।
दिमागी विकासमा असर पुर्‍याउन सक्छ।
बारम्बार खाँदा बाल्यकालमै मोटोपन र मधुमेहको जोखिम बढ्छ।

४. पाउरोटीमा प्रयोग हुने यीस्ट र बेकिङ एजेन्टको असर
यीस्टले रोटी फुलाउने काम गर्छ। तर, संवेदनशील व्यक्तिहरूमा यीस्ट एलर्जी, पेट दुख्ने, ग्यास बन्ने, छालामा र्याश आउने समस्या देखिन सक्छ।
बेकिङ पाउडर वा बेकिङ सोडाले शरीरमा सोडियमको मात्रा बढाउने सम्भावना हुन्छ, जसले उच्च रक्तचाप निम्त्याउन सक्छ।

५. के विकल्प छनौट गर्ने त?
घरमै बनाएको रोटी – गहुँको आटा, जौ, मकै, कोदो मिसाएर बनाइएको रोटी स्वस्थकर हुन्छ।
ब्राउन ब्रेड वा मल्टीग्रेन ब्रेड – यीमा केही मात्रामा फाइबर र पोषक तत्व हुन्छन् (तर बजारको सबै ब्राउन ब्रेड पनि राम्रो नहुन सक्छ, लेबल पढ्नु जरूरी छ)।
बिहानको खाजामा – अण्डा, फलफूल, उसिनेको चना वा आलु, दुध, घरको रोटी, सूप आदिको प्रयोग गर्न सकिन्छ।

६. पाउरोटी कहिलेकाहीं खानु ठीक कि हैन?
हो, पाउरोटी कहिलेकाहीं खानु स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै हानिकारक त होइन। तर, यो “प्रायः खाने” वस्तु होइन। विशेष अवसरमा, समय नभएको दिनमा अथवा विकल्प नभएको बेलामा मात्रै सीमित रूपमा प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ।