गर्भाधानका लागि सबैभन्दा उपयुक्त उमेर कुन हो ?

काठमाडौं- “कहिले आमा बन्ने?” भन्ने प्रश्न महिलाको व्यक्तिगत निर्णय मात्र होइन, त्यसमा जैविक, सामाजिक, आर्थिक र मानसिक पक्षहरूको गहिरो प्रभाव हुन्छ।

पछिल्लो समयमा शिक्षित महिलाहरू अध्ययन, रोजगारी, करिअर वा आर्थिक स्थायित्वपछि मात्र मातृत्वतर्फ अग्रसर हुने प्रवृत्ति बढ्दै गएको छ। तर चिकित्सा शास्त्रले भने उमेरसँगै महिलाको प्रजनन क्षमता घट्दै जान्छ भन्ने कुरा स्पष्ट रूपमा बताउँछ। यस लेखमा हामी गर्भाधानका लागि सबैभन्दा उपयुक्त उमेरको वैज्ञानिक, सामाजिक र मानसिक पक्षबारे विस्तृत जानकारी प्रस्तुत गर्दैछौँ।

चिकित्सा शास्त्रको दृष्टिमा उपयुक्त उमेर
विज्ञानका अनुसार महिलाको जैविक दृष्टिले प्रजनन क्षमता सवैभन्दा बढी हुने उमेर २० देखि ३० वर्ष को बीचमा हुन्छ। यो उमेर समुहलाई ‘reproductive prime age’ भनिन्छ।

२०–३० वर्षको उमेर

• अण्डाणुहरूको संख्या र गुणस्तर उत्कृष्ट हुन्छ।
• गर्भ रहन सजिलो हुन्छ र गर्भपतन (miscarriage) को जोखिम कम हुन्छ।
• जन्मिने बच्चाको स्वास्थ्य राम्रो हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
• उच्च रक्तचाप, मधुमेह जस्ता गर्भावस्थासँग सम्बन्धित जोखिम कम हुन्छ।

३०–३५ वर्षको उमेर

• प्रजनन क्षमता विस्तारै घट्न थाल्छ।
• अण्डाणुहरूको गुणस्तरमा थोरै गिरावट आउँछ।
• केही महिलालाई गर्भ रहन समय लाग्न सक्छ।

३५ वर्षपछि (Advanced Maternal Age)

• चिकित्सकीय दृष्टिले ३५ वर्षपछि गर्भाधान गर्दा जोखिम बढी हुने मानिन्छ।
• डाउन सिन्ड्रोम जस्ता अनुवांशिक समस्याको जोखिम बढ्छ।
• गर्भावस्थामा उच्च रक्तचाप, गर्भपतन, समयभन्दा पहिला प्रसव हुने सम्भावना अधिक हुन्छ।
• ‘IVF’ वा अन्य सहायक प्रजनन प्रविधिको आवश्यकता पर्न सक्छ।

पुरुषको हकमा पनि उमेर महत्त्वपूर्ण

यद्यपि महिलाको अण्डाणुमा समयको प्रभाव बढी पर्छ, पुरुषको उमेरले पनि गर्भधारणको सफलतामा असर गर्छ।
४० वर्षभन्दा माथिको पुरुषमा:

• शुक्राणुको गुणवत्ता घट्न सक्छ।
• गर्भधारणमा ढिलाइ हुन सक्छ।
• बच्चामा अनुवांशिक समस्या आउन सक्ने सम्भावना थोरै बढ्न सक्छ।

मानसिक परिपक्वता र गर्भाधान

शारीरिक रुपमा सक्षम हुनु मात्र पर्याप्त हुँदैन। मातृत्व र पितृत्वका लागि मानसिक, भावनात्मक र सामाजिक परिपक्वता पनि आवश्यक हुन्छ।

• २५–३५ वर्षको बीचमा अधिकांश व्यक्तिमा आत्मविश्वास, धैर्यता र जिम्मेवारीको बोध उच्च हुन्छ।
• बच्चा हुर्काउने वातावरणको तयारी (घर, काम, सम्बन्ध) पनि प्रायः यही उमेरसम्म स्थिर हुन थाल्छ।