के पाइन्छ सिन्की–गुन्द्रुकमा ?

काठमाडौं– नेपाली पहाडी भेगमा सयौं वर्षअघिदेखि प्रयोग हुँदै आएका परम्परागत किण्वित (fermented) परिकारहरू मध्ये सिन्की र गुन्द्रुक अत्यन्तै लोकप्रिय हुन्।

यी परिकारहरू केवल स्वादको हिसाबले मात्र नभई स्वास्थ्य, पोषण, आर्थिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि निकै महत्वपूर्ण मानिन्छन्। ग्रामीण भेगका घर–घरमा अझै पनि परम्परागत शैलीमा बनाइने सिन्की–गुन्द्रुक अहिले देशको सीमाना नाघेर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा समेत चिनिन थालेका छन्। तर, के पाइन्छ त यिनमा ? किन तिनको यति चर्चा ? आउनुहोस्, विस्तारमा हेरौं।

१. स्वास्थ्य लाभ: पेटदेखि प्रतिरोधात्मक क्षमतासम्म
 प्रोबायोटिक गुण
सिन्की र गुन्द्रुक प्राकृतिक रूपमा किण्वन गरिएका आहार हुन्। यीमा पाइने जीवित सूक्ष्म जीवाणुहरू (probiotics) ले पाचन प्रणाली सुधार गर्न सहयोग गर्छन्। नियमित सेवनले आन्द्रा सफा रहन्छ र खाना राम्ररी पच्ने गर्छ।

प्रतिरोधात्मक शक्ति वृद्धिमा सहयोगी
गुन्द्रुक र सिन्कीमा भिटामिन ‘सी’ को मात्रा उच्च हुन्छ, जसले शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ। चिसो मौसममा हुने रुघाखोकी, ज्वरोजस्ता समस्याबाट जोगिन पनि गुन्द्रुकको झोल उपयोगी मानिन्छ।

कम कोलेस्ट्रोल, हृदयमैत्री
यी परिकारहरूमा बोसोको मात्रा नगण्य हुन्छ, जसले हृदय रोगको जोखिम कम गर्छ। साथै, फाइबरयुक्त भएकाले कब्जियत र मोटोपन घटाउन पनि मद्दत पुग्छ।

२. पोषणतत्वको खानी
गुन्द्रुक सागको रूपमा सेवन गरिन्छ भने सिन्की मुला लगायतका तरकारी किण्वन गरेर बनाइन्छ। यीमा निम्न पोषणतत्त्व पाइन्छन्:

फाइबर – आन्द्राको स्वास्थ्यका लागि उपयोगी
क्याल्सियम, आइरन – हड्डी मजबुत बनाउन र रगतको मात्रा बढाउन सहयोगी
भिटामिन ए, बी र सी – छाला, दृष्टि र रोगप्रतिरोधात्मक क्षमताका लागि आवश्यक
प्राकृतिक एन्टिअक्सिडेन्ट – क्यान्सरजस्ता दीर्घ रोगको जोखिम घटाउने

३. सांस्कृतिक र पहिचानको प्रतीक
गुन्द्रुक र सिन्की केवल खाद्यान्न होइनन्, तिनले नेपाली पहिचान बोकेका छन्। विशेष गरी पहाडी समुदायमा यी परिकारहरू चाडपर्व, विशेष पाहुना सत्कार, र दैनिक खानामा अनिवार्य रूपमा प्रयोग हुन्छन्। परम्परागत शैलीमा धुँवा, चिसो, घाम र हावाको सहकार्यमा तयार पारिने यी परिकारहरू स्थानीय जनजीवनसँग घनिष्ठ सम्बन्धमा छन्।

४. आर्थिक सम्भावना: व्यवसायिक उत्पादन र निर्यात
हालका वर्षहरूमा सिन्की र गुन्द्रुकलाई व्यवसायिक रूपमा उत्पादन गर्न थालिएको छ। घरेलु उद्योगका रूपमा महिला समूहहरू, सहकारी संस्था र लघु उद्यमहरूले उत्पादन गर्दै आएका छन्।

– विदेशमा बढ्दो माग
प्रवासमा रहेका नेपालीहरूसँगै विदेशी उपभोक्ताहरूले पनि अब गुन्द्रुकको स्वाद मन पराउन थालेका छन्। अमेरिका, जापान, कोरिया, अष्ट्रेलिया, बेलायत जस्ता देशमा निर्यात भइरहेको गुन्द्रुक नेपाली उत्पादनको परिचय दिन सफल भएको छ।

– रोजगारी र आत्मनिर्भरताको स्रोत
थोरै पूँजीमा सुरु गर्न सकिने यो व्यवसाय ग्रामीण महिलाहरूको आयआर्जनको प्रमुख माध्यम बन्दै गएको छ। खाद्य सुरक्षाको दृष्टिले पनि संकटका बेलामा टिकाउ परिकारको रूपमा सिन्की–गुन्द्रुक उपयोगी हुन्छ।

५. वातावरणमैत्री र शून्य बर्बादी
गुन्द्रुक र सिन्की पारंपरिक परिकार भए पनि आजको जलवायु संकटको सन्दर्भमा निकै सान्दर्भिक छन्। किनभने यिनको उत्पादनमा कुनै रासायनिक पदार्थ प्रयोग हुँदैन। हरियो साग र तरकारी प्रयोगमा नआएका भागको पनि उपयोग गरी बनाइने भएकाले बर्बादी हुँदैन। साथै, लामो समयसम्म सुरक्षित राख्न सकिने भएकाले भण्डारण गर्न सजिलो हुन्छ र ऊर्जा खर्च पनि कम हुन्छ।