जन्डिस भएका बिरामीले के खाने? के नखाने? यस्ता छन् सुझावहरू

काठमाडौं- जन्डिस, जसलाई नेपालीमा “पीलिया” पनि भनिन्छ, एक प्रकारको स्वास्थ्य समस्या हो जुन प्रायः कलेजो सम्बन्धी गडबडीका कारण देखिन्छ। जन्डिस हुँदा छाला, आँखा, नङहरू पहेंलो देखिन्छन्, त्यसैले यसलाई अंग्रेजीमा “Yellowing of the skin” पनि भनिन्छ।

यो रोग बच्चादेखि वृद्धसम्म सबै उमेर समूहका मानिसमा देखिन सक्छ। समयमै उपचार र उचित खानपान नअपनाउँदा गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्तिन सक्छ।

जन्डिस के हो?
जन्डिस भनेको शरीरमा बिलिरुबिन नामक पिग्मेन्ट (पदार्थ) को मात्रा असामान्य रूपमा बढ्दा हुने अवस्था हो। यो बिलिरुबिन रातो रक्तकोशिकाहरू (RBC) को विघटन पछि बन्ने पदार्थ हो। सामान्यतया कलेजोले बिलिरुबिनलाई प्रशोधन गरी पित्त रस (bile) मार्फत बाहिर निकाल्ने काम गर्छ। तर कलेजो कमजोर वा खराब हुँदा यो प्रक्रिया प्रभावित हुन्छ, जसले गर्दा बिलिरुबिन रगतमा जम्मा हुन थाल्छ र शरीर पहेंलो देखिन्छ।

जन्डिसका लक्षणहरू
छाला, नङ र आँखाको सेतो भाग पहेंलो देखिनु
थकान र कमजोरी
पेट फुल्ने, अपच हुने
मिर्मिरे ज्वरो
मूत्र गाढा पहेंलो वा खैरो रंगको हुनु
दिसाको रंग फिका देखिनु
बान्ता, वाकवाकी वा खानामा अरुचि
पेट दुख्ने (विशेषगरी दायाँ माथिल्लो भागमा)

जन्डिसका प्रमुख कारणहरू
भाइरल संक्रमण (हेपाटाइटिस ए, बि, सी, डी र इ)
– विशेषगरी दूषित खाना, पानी वा संक्रमित रगतको कारणले कलेजोमा संक्रमण भएर जन्डिस हुन सक्छ।

अल्कोहलिक लिभर डिजिज
– अत्यधिक मदिरा सेवनले कलेजोमा क्षति पु-याएर जन्डिस गराउँछ।

फ्याटी लिभर
– बोसोको मात्रा कलेजोमा बढ्दा यसको कार्यक्षमता घट्छ।

ग्यालब्लाडर स्टोन (पित्ताशयको ढुंगा)
– पित्त नली अवरुद्ध हुँदा बिलिरुबिन शरीरमा बढ्न सक्छ।

कलेजोको क्यान्सर वा सिरोसिस
– दीर्घकालीन कलेजो क्षतिले पनि जन्डिस निम्त्याउन सक्छ।

जन्मजात समस्या (नवजात शिशुमा)
– नवजात शिशुमा कलेजो अझ पूर्णरूपमा विकास नहुनु वा रक्तसम्बन्धी समस्याले गर्दा पनि जन्डिस देखिन्छ।

जन्डिस हुँदा के खाने?
जन्डिस भएका बिरामीले सन्तुलित, सुपाच्य र कलेजोमैत्री आहार अपनाउनु आवश्यक हुन्छ। यहाँ केही सिफारिस गरिएको खानेकुरा छन्:

पानी र तरल पदार्थहरू
प्रशस्त सुद्ध पानी
नरिवल पानी
नीबू पानी (थोरै नुन र चिनी हालेर)
फ्रेस फलफूलको रस (जस्तै: स्याउ, अनार, तरबुजा)

फलफूल र तरकारी
स्याउ, पपाया, अनार, तरबुजा, कीवी
भिजाएको किसमिस वा छुंइया
उमालेको हरियो सागपात
लौका, गाजर, काक्रो

सजिलै पच्ने अन्न
खिचडी (थोरै घ्यू वा नुनसहित)
दलिया (जउ, मकै वा चामलको)
नरम र पाकेको भात
सुप वा झोलिलो खाना

प्रोटिनयुक्त हलुका खाना
मसुर वा मुगको सुप
थोरै मात्रामा उमालेको अण्डा
नरिवलको दूध वा बासमति चामलको खिचडी

अन्य स्वस्थ विकल्पहरू
हल्का हरियो चिया
हर्बल टी (जस्तै: तुलसी, अदुवा)

जन्डिस हुँदा के नखाने?
जन्डिस हुँदा कलेजोको कार्यशैली कमजोर हुने भएकाले केही खानेकुरा र बानीहरूबाट टाढा रहनुपर्छ:

अत्यधिक बोसोयुक्त खाना
भुटेको, सेकिएको वा मसालेदार खाना
चाउमिन, समोसा, पकौडा, चिप्स
फास्ट फुड र डिब्बाबन्द खाना

मादक पदार्थहरू
रक्सी, बियर, वाइन आदि पूर्ण रूपमा निषेध

प्रोसेस्ड र प्याकेट फुड
जंक फुड, बजारको बिस्कुट, केक, चकलेट

अत्यधिक नुन र चिनी
उच्च नुन वा चिनी भएको खाना कलेजोका लागि हानिकारक हुन्छ।

क्याफिनयुक्त पेय पदार्थ
चिया, कफी, कोल्ड ड्रिङ्क सीमित वा निषेध गर्नु राम्रो

जन्डिसको उपचार कहिले गर्नुपर्छ?
यदि जन्डिसको लक्षणहरू २–३ दिनभन्दा बढी रहिरहन्छन् भने तुरुन्त चिकित्सकको सल्लाह लिनु आवश्यक हुन्छ। रगत परीक्षण, लिभर फंक्शन टेस्ट (LFT), अल्ट्रासाउण्ड वा अन्य आवश्यक परीक्षणहरू गरेर कारण पत्ता लगाइन्छ।