रगतको कमी छ? खानपानमै छ समाधान, यी परिकारले हेमोग्लोबिन बढाउँछन्

काठमाडौं। “म थाक्छु, गनाउने सास चल्छ, छिट्टै ढल्छु, सास फेर्न गाह्रो हुन्छ।” यस्ता लक्षण सुन्दा धेरैलाई थकान वा कमजोर शरिरको संकेत लाग्न सक्छ, तर चिकित्सकहरू भन्छन् – यस्ता लक्षण रगतको कमी, अर्थात् एनेमिया (Anemia) को सूचक हुन सक्छ।

नेपालमा विशेष गरी किशोरी, गर्भवती महिला, वृद्ध र सुत्केरी महिलामा रक्तअल्पता आम समस्या हो। नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्का अनुसार ग्रामीण क्षेत्रका ५५% महिला कुनै न कुनै रूपमा रगतको कमीबाट ग्रसित छन्।

तर, रगतको मात्रा बढाउने उपाय तपाईंको भान्सामा नै लुकेको हुन्छ। पोषिलो खानेकुराको नियमित सेवनले औषधिको आवश्यकता बिना नै हेमोग्लोबिन बढाउन सकिन्छ।

रगतको कमी किन हुन्छ?
रक्तको मुख्य अंश हेमोग्लोबिन हो, जुन रगतमा अक्सिजन बोक्ने काम गर्छ। हेमोग्लोबिन बन्नका लागि शरीरमा पर्याप्त आइरन, फोलिक एसिड, भिटामिन बी१२, र प्रोटिन हुनुपर्छ।

यदि यी पोषक तत्वको कमी भयो भने रगत उत्पादनमा समस्या आउँछ। साथै, बढी रक्तस्राव (जस्तै महिनावारी, सुत्केरी वा आन्तरिक रक्तस्राव), कुपोषण, दीर्घरोग वा परजीवी संक्रमणले पनि रगतको कमी गराउँछ।

रगतको मात्रा बढाउने खाना कुन–कुन?
पातलो हरियो साग (पालुंगो, मेथी, नेपाले साग)
हरियो सागमा आइरन र फोलिक एसिड हुन्छ, जुन रगतको निर्माणमा अत्यन्तै उपयोगी हुन्छ। साग पकाएर वा सुप बनाएर खान सकिन्छ।

एप्पल (स्याउ), अनार, चुकन्दर
यी फलहरूमा आइरन र एन्टिअक्सिडेन्ट प्रशस्त मात्रामा हुन्छ। विशेषगरी चुकन्दर र अनार रक्त निर्माणका लागि प्राकृतिक औषधि मानिन्छन्।

मासुजन्य परिकार (लिवर, कलेजो, रातो मासु)
जनावरको कलेजोमा अत्यधिक आइरन पाइन्छ। यस्ता मासुजन्य खाना हप्तामा २–३ पटक सेवन गर्दा हेमोग्लोबिन बढ्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

अन्डा, दुग्धजन्य परिकार
अन्डामा प्रोटिन र भिटामिन बी१२ पाइन्छ। दूध, दही, चीजबाट शरीरलाई आवश्यक क्याल्सियम र बी-भिटामिन प्राप्त हुन्छ।

सुख्खा फलफूल (किसमिस, बदाम, छुहारो, खजुर)
यी सबै आइरनको राम्रो स्रोत हुन्। बिहान खालि पेट केही बदाम, किसमिस चपाएर खानाले उल्लेखनीय सुधार आउँछ।

गहुँ, मकै, केराउ, दाल
यी सम्पूर्णमा फोलिक एसिड र आइरन पाइन्छ। अङ्गरूपमा सम्पूर्ण अन्न, गेडागुडी समावेश गरेर समतुलित खाना बनाउन सकिन्छ।

आइरन पचाउन कस्तो खाना सहायक?
आइरन खाँदा त्यसको शोषण राम्ररी होस् भनेर भिटामिन सी आवश्यक पर्छ। त्यसैले:

साग, चुकन्दर वा मासु खाँदा कागती, सुन्तला, वा गर्मी पानीमा निचोरेको कागती मिसाएर खानु पर्छ।

चिया/कफी आइरनयुक्त खाना खाएपछि तुरुन्तै नखानुहोस्, यसले आइरनको शोषणमा अवरोध गर्छ।

रगतको कमी भएका व्यक्तिमा देखिने लक्षणहरू
अनुहार पहेंलो वा खिइएको देखिनु
सास छोटो लाग्नु
मुटुको गति बढ्नु
शरीर शिथिल र कमजोर महसुस हुनु
कपाल झर्ने, नङ फाट्ने
ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुनु
यदि यी लक्षणहरू लगातार देखिए, रगत परीक्षण गराउनु आवश्यक हुन्छ।

अन्य सहयोगी उपायहरू:
तनाव कम गर्नुहोस् – मानसिक तनावले पनि पाचन गडबडी गराएर रगतको निर्माणमा असर पुर्‍याउँछ।
नियमित व्यायाम गर्नुहोस् – रक्तसञ्चार सशक्त बनाएर अक्सिजन प्रसारण बढाउँछ।
स्वच्छ खानेकुरा खाँदा परजीवी संक्रमणबाट बच्न सकिन्छ, जसले रक्ताल्पता निम्त्याउँछ।
गर्भवती महिलाले चिकित्सकको सल्लाहमा आइरनको चक्की नियमित लिनु पर्छ।