गर्भावस्थाको समयमा हुने साइलेन्ट किलरबाट कसरी बच्ने ?

काठमाडौँ – गर्भावस्थाको समयमा हुने गम्भीर अवस्था प्रि-एक्लेम्पसियाको बारेमा जागरूकता जगाउन हरेक वर्ष मे २२ लाई विश्व प्रि-एक्लेम्पसिया दिवसको रूपमा मनाइन्छ। आज बिहीबार विश्व यो दिवस विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गरि मनाइएको छ ।

एक अध्ययनका अनुसार प्रि-एक्लेम्पसिया गर्भावस्थासँग सम्बन्धित विकार हो जुन लगभग पाँच देखि आठ प्रतिशत गर्भवती महिलाहरूमा देखिन्छ, यसलाई साइलेन्ट किलर पनि भनिन्छ किनभने यसका लक्षणहरू धेरै सूक्ष्म हुन्छन् र जीवनलाई खतरामा पार्ने अवस्था नआएसम्म देखा पर्दैनन्।

सामान्यतया गर्भावस्थाको २० हप्ता पछि, यदि महिलाको रक्तचाप १४०/९० भन्दा माथि जान्छ, शरीरमा सुन्निन्छ र पिसाबमा प्रोटिनको मात्रा बढ्छ भने यसलाई प्रि-एक्लेम्पसिया मानिन्छ। यदि यी तीन लक्षणहरू मध्ये कुनै दुई लक्षणहरू देखा परेमा, तुरुन्तै सतर्कता अपनाउनु आवश्यक छ।

प्रि-एक्लाम्पसियाको मुख्य कारण प्लेसेन्टामा असामान्यता रहेको विशेषज्ञले बताएका छन् । जोखिम कारकहरूमा कम उमेर (१८ वर्ष भन्दा कम), बढी उमेर (४० वर्ष भन्दा बढी), पहिलो गर्भावस्था, उच्च रक्तचाप, मुटु, फोक्सो, मधुमेह, वा थाइराइड जस्ता पहिले नै भएका रोगहरू, अघिल्लो गर्भावस्थामा प्रि-एक्लेम्पसिया, जुम्ल्याहा वा मोलर गर्भावस्था, र अधिक तौल समावेश छन्।

धेरैजसो महिलाहरूमा कुनै विशेष लक्षण हुँदैन

विशेषज्ञका अनुसार धेरैजसो महिलाहरूमा कुनै विशेष लक्षणहरू हुँदैनन्, तर नियमित जाँचको क्रममा उच्च रक्तचाप (१४०/९० वा सोभन्दा माथि) पत्ता लाग्छ। अन्य लक्षणहरूमा टाउको दुख्ने, धमिलो वा दोहोरो दृष्टि, हात र खुट्टा सुन्निने, पेटको माथिल्लो भाग दुख्ने, बान्ता हुने, एक महिनामा चार किलोग्रामभन्दा बढी तौल बढ्ने, पिसाबमा फिँज आउने वा मात्रा घट्ने समावेश छन्। गम्भीर अवस्थामा, बिरामीलाई दौरा (फिट) हुन सक्छ वा कोमामा जान सक्छ।

प्रि-एक्लाम्पसियाको जटिलताहरूको बारेमा विशेषज्ञ भन्छन्, अनियन्त्रित रक्तचापले मस्तिष्कघात, दौरा, HELLP सिन्ड्रोम (कलेजोमा असर, रक्तस्रावको प्रवृत्ति बढ्दै, प्लेटलेट गणना घट्दै), मुटुको विफलता, मिर्गौला विफलता र कोमा पनि निम्त्याउन सक्छ। यो अवस्था भ्रूणको लागि अझ खतरनाक हुन सक्छ – जस्तै गर्भपतन, गर्भमा बच्चाको मृत्यु, IUGR (गर्भमा वृद्धि मंदता), एम्नियोटिक तरल पदार्थको अभाव र समयपूर्व प्रसव।

यसको उपचार के हो ?

यो अवस्थाको उपचार मुख्यतया रक्तचाप अनुगमन र प्रोटिन परीक्षणबाट सुरु हुन्छ। साथै, बिहानको पैदल यात्रा, व्यायाम, योग, तनाव कम गर्ने जस्ता जीवनशैली परिवर्तनहरू लाभदायक हुन्छन्। प्रशोधित खाना, चिनी, नुन र तेलयुक्त खानाबाट बच्नु राम्रो हुन्छ। आवश्यकता अनुसार रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने औषधि पनि दिइन्छ। तर यसको निश्चित उपचार भनेको डेलिभरी हो।

यदि महिलाको अवस्था स्थिर छ र कुनै अंगमा क्षति पुगेको छैन भने, गर्भावस्था ३७ हप्तासम्म सुरक्षित रूपमा रहन्छ र त्यसपछि सामान्य रूपमा वा शल्यक्रियाद्वारा प्रसव गरिन्छ। तर यदि बिरामीको अवस्था बिग्रन्छ, रक्तचाप नियन्त्रण हुँदैन, अंगहरू प्रभावित हुन थाल्छन् वा बिरामीलाई दौरा लाग्न थाल्छ भने, डाक्टरले आमाको जीवन बचाउन तुरुन्तै समयपूर्व प्रसव गर्छन्।

कहिलेकाहीँ प्रसूतिपछि पनि प्रि-एक्लेम्पसियाको अवस्था आउन सक्ने विशेषज्ञले बताएका छन् । सामान्यतया, बच्चा जन्मेको ४८ घण्टा भित्र रक्तचाप बढ्न सक्छ र यो अवस्था छ हप्तासम्म रहन सक्छ। यस्तो अवस्थामा, भविष्यमा उच्च रक्तचापबाट पीडित हुने जोखिम रहन्छ।