हड्डी बलियो राख्न चाहनुहुन्छ? यी उमेरदेखि विशेष ध्यान दिनुस्

काठमाडौँ- मानिसको हड्डीको शक्ति उमेरसँगै घट्दै जानु सामान्य जैविक प्रक्रिया हो। विशेष रूपमा, हड्डीको कमजोरीको प्रक्रिया बिस्तारै सुरु हुन्छ, तर यसले गम्भीर रूप लिन थाल्ने उमेर सामान्यतः ४० वर्षपछि देखिन थाल्छ। यस विषयमा विस्तारपूर्वक बुझ्नका लागि हामीले हड्डी कसरी विकास हुन्छ, कहिले उच्चतम शक्ति प्राप्त गर्छ, र कहिले त्यो शक्ति घट्न थाल्छ भन्ने क्रमलाई बुझ्न आवश्यक छ।

१. बाल्यकालदेखि किशोरावस्थासम्म: हड्डीको निर्माण
बाल्यकाल र किशोरावस्था मानिसको हड्डी विकासका लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण समय हो। यो अवधिमा शरीरले हड्डी निर्माण प्रक्रिया तीव्र गतिमा गर्छ। शरीरले क्याल्सियम, फस्फोरस, भिटामिन डी आदि प्रयोग गरेर हड्डीलाई मजबुत बनाउँछ। मानिसले आफ्नो हड्डीको अधिकतम घनत्व लगभग २५–३० वर्षको उमेरसम्म प्राप्त गरिसकेको हुन्छ।

२. ४० वर्षपछि: हड्डीको शक्ति स्थिर तर बिस्तारै घट्न थाल्छ
३० वर्षपछि सामान्यतया हड्डीको विकास प्रक्रिया रोकिन्छ, हड्डीको विघटन र हड्डीको निर्माणबीच सन्तुलन घट्दै जान्छ। यद्यपि धेरै व्यक्तिमा यस समयमा हड्डी बलियो रहन सक्छ, तर यदि उचित खानपान, व्यायाम र जीवनशैली अपनाइएको छैन भने हड्डीको घनत्व बिस्तारै कम हुँदै जान्छ।

३. ४०–५० वर्षपछि: हड्डी कमजोर हुने प्रक्रिया तीव्र हुन्छ
४० वर्षपछि हड्डीको कमजोरी धेरै मानिसमा देखिन थाल्छ, तर यो अझ बढी स्पष्ट महिलाहरूमा रजोनिवृत्तिपछि हुन्छ। रजोनिवृत्तिपछि शरीरमा इस्ट्रोजन हर्मोनको मात्रा घट्ने भएकाले हड्डीको विघटन प्रक्रिया तीव्र हुन्छ। यसले गर्दा अस्थिक्षय रोगको खतरा बढ्छ। पुरुषमा पनि हड्डीको कमजोरी आउँछ, तर यो प्रक्रिया महिलाको तुलनामा ढिलो र कम तीव्र हुन्छ।

४. वृद्धावस्था (६० वर्षपछिको अवस्था): उच्च जोखिम
६० वर्ष नाघेपछि हड्डीको कमजोरी अत्यधिक हुन्छ। यस उमेरमा धेरै मानिसमा हड्डी टुट्ने सम्भावना, मेरुदण्डको झुकाव, तथा कमर र खुट्टामा दुखाइ देखिन्छ। स-साना चोटपटकले पनि हड्डी टुट्न सक्छ। यसका साथै, पेटको पाचनशक्ति कम हुनाले क्याल्सियम वा भिटामिन डीको शोषण राम्रोसँग हुँदैन, जसले हड्डी झनै कमजोर बनाउँछ।

हड्डी कमजोर हुनुको कारणहरू

१. उमेर
जसरी उमेर बढ्छ, शरीरको पुनर्निर्माण क्षमता घट्छ। हड्डी पनि यसबाट प्रभावित हुन्छ।

२. पोषणको कमी
क्याल्सियम, भिटामिन डी, प्रोटिनको अभावले हड्डी कमजोर बनाउँछ।

३. शारीरिक गतिविधिको कमी
नियमित व्यायाम नगर्दा हड्डीमा दबाव आउँदैन र यसले हड्डी कमजोर बनाउँछ।

४. हर्मोनको असन्तुलन
विशेषतः महिलामा इस्ट्रोजनको कमी, पुरुषमा टेस्टोस्टेरोनको कमीले हड्डी विघटन बढाउँछ।

५. रोगहरू
थाइराइड समस्याहरू, गठिया, मधुमेह, लिभर र मिर्गौलाका रोगहरूले पनि हड्डी कमजोर पार्न सक्छन्।

६. औषधिको असर
स्टेरोइड, एन्टिएसिड, केही थाइराइड औषधिहरू लामो समय प्रयोग गर्दा हड्डीमा असर पर्न सक्छ।

कसरी हड्डीलाई दीर्घकालीन रूपमा बलियो राख्ने?

१. सन्तुलित आहार
क्याल्सियम युक्त खानेकुरा: दूध, दही, चीज, तोफु, हरियो सागसब्जी।
भिटामिन डी: घामको प्रकाश, अण्डा, माछा, सप्लिमेन्ट (यदि आवश्यक परेमा)।
प्रोटिन: अन्न, दाल, मासु, अण्डा, सोयाबिन।

२. नियमित व्यायाम
तौल वहन गर्ने व्यायाम: दौड, पैदल हिँड्ने, योगा, स्क्वाट।
शक्ति अभिवृद्धि गर्ने व्यायाम: शरीरको मांसपेशी बलियो बनाउँछ, जसले हड्डीमा राम्रो दबाव दिन्छ।

३. जीवनशैलीमा सुधार
धूम्रपान र मद्यपान त्याग्नुहोस्।
अत्यधिक क्याफिन वा सोडियम सेवन नगर्नुहोस्।
नियमित हड्डीको परीक्षण गराउनुहोस्, विशेष गरी ५० वर्षपछिका व्यक्तिले।

४. समयमै परीक्षण र उपचार
Bone Mineral Density (BMD) परीक्षणद्वारा हड्डीको घनत्व थाहा पाउन सकिन्छ।
यदि अस्थिक्षय रोगको संकेत छ भने चिकित्सकले क्याल्सियम, भिटामिन डी र बिस्फोस्फोनेट जस्ता औषधिहरू सिफारिस गर्न सक्छन्।