काठमाडौं- तपाईंले कहिल्यै ध्यान दिनुभएको छ — लामो समयसम्म केही नखाई बस्दा तपाईं चिढिने, रिसाउने वा असहज महसुस गर्ने गर्छन्? यस्तो अवस्थामा मानिस सानोतिनो कुरामा झर्को मान्न थाल्छ, संवादमा चर्किन्छ, वा अनावश्यक तनाव महसुस गर्छ। विज्ञानले यसको स्पष्ट कारण दिएको छ ह्याङ्गर अर्थात् भोक र रिस को मिलन।
भोक र रिसको सम्बन्ध
मानव मस्तिष्क र शरीरको कार्यप्रणाली अत्यन्तै जटिल हुन्छ। भोक लाग्दा शरीरमा केही रासायनिक परिवर्तन हुन्छन्, जसले मानसिक र भावनात्मक अवस्थालाई पनि प्रभाव पार्छ। जब शरीरलाई आवश्यक ऊर्जा (ग्लुकोज) प्राप्त हुँदैन, तब मस्तिष्कका केही महत्वपूर्ण क्षेत्र — विशेषतः हाइपोथालामस र एमिग्डाला — प्रभावित हुन्छन्।
१. ग्लुकोजको कमी
भोक लाग्दा हाम्रो रक्तमा ग्लुकोजको मात्रा घट्न थाल्छ। ग्लुकोज मस्तिष्कको प्रमुख इन्धन हो, र यसको अभाव हुँदा मूड स्विङ, झर्को, वा धैर्यको कमी जस्ता लक्षण देखा पर्छन्। ग्लुकोज कम हुँदा मस्तिष्कले सजिलै निर्णय गर्न सक्दैन, र भावना नियन्त्रण गर्न कठिनाइ हुन्छ।
२. कोर्टिसोल र एड्रिनालिनको स्तर
भोकले तनावको हर्मोन कोर्टिसोल र फाइट-अर-फ्लाइट प्रतिक्रिया दिने एड्रिनालिनको उत्पादन बढाउँछ। यी हर्मोनको स्तर बढ्दा शरीर उच्च सतर्क अवस्थामा पुग्छ, जसले मानिसलाई छिटो रिस उठाउने बनाउँछ।
३. घ्रेलिन हर्मोनको प्रभाव
भोक लाग्दा उत्पादन हुने अर्को प्रमुख हर्मोन घ्रेलिन हो। यो हर्मोनले न केवल भोक बढाउँछ, तर मस्तिष्कको भावना नियन्त्रण गर्ने क्षेत्रलाई पनि उत्तेजित गर्छ। यसैले भोक लाग्दा मानिस चिडचिडे देखिन्छ।
को को बढी प्रभावित हुन्छन्?
बालबालिका: सानो उमेरका बच्चाले आफ्ना भावना नियन्त्रण गर्न नसक्ने भएकाले उनीहरू भोक लाग्दा झन् चर्किन्छन्।
महिला: हर्मोनल चक्रका कारण महिलामा भोकको असरले मूड स्विङ बढी गराउँछ।
तनावग्रस्त व्यक्ति: पहिले नै तनावमा रहेका मानिसमा भोकको असरले चाँडै चिढिने प्रवृत्ति थप बढाउँछ।
दैनिक जीवनमा असर
सम्बन्धमा तनाव: भोक लाग्दा रिस उठ्नुका कारण पारिवारिक वा वैवाहिक सम्बन्धमा गलतफहमी वा विवाद निम्तिन सक्छ।
कार्यस्थलमा असर: भूखा पेटले एकाग्रता घट्छ, निर्णय क्षमता कमजोर हुन्छ, जसले कामको गुणस्तरमा असर पुर्याउँछ।
स्वास्थ्यमा प्रभाव: बारम्बार रक्तचिनीको कमी हुनु दीर्घकालीन रूपमा मधुमेह वा अन्य शारीरिक समस्याको संकेत हुन सक्छ।
समाधान के हो?
नियमित खानपान
दैनिक निश्चित समयमा भोजन गर्ने बानीले रक्तचिनी स्थिर रहन्छ। तीन छाक नियमित भोजन र बीचमा हल्का नाश्ता उपयुक्त हुन्छ।
प्रोटीन र फाइबरयुक्त भोजन
कार्बोहाइड्रेट मात्र नभई प्रोटीन र फाइबरले भरिएको भोजन गर्दा पेट ढिलो र तृप्त रहन्छ, जसले भोक चाँडै लाग्दैन।
पानी प्रशस्त पिउने
कहिलेकाहीं शरीरलाई भोक र तिर्खाको भिन्नता छुट्याउन मुस्किल हुन्छ। पानीको कमीले पनि चिढचिढेपन बढाउँछ।
खान नपाएको बेलामा सचेत निर्णय नगर्नु
रिस उठेको बेलामा लडाइँ वा विवाद गर्नुभन्दा सास फेर्ने व्यायाम वा केही मिनेट शान्त बस्नु उपयुक्त हुन्छ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया