किन मदिराले बढाउँछ पिसाबको मात्रा ? डिहाइड्रेसनको पछाडिको वैज्ञानिक तथ्य

काठमाडौं- मदिरा (जस्तै: बियर, वाइन, व्हिस्की) पिउँदा धेरै मानिसले अनुभव गर्ने एक सामान्य समस्या हो। बारम्बार पिसाब लाग्नु र शरीर डिहाइड्रेसन हुनु। प्रायः मदिरा सेवनपछि घाँटी सुख्खा हुनु, टाउको दुख्नु, थकान महसुस हुनुजस्ता लक्षणहरू देखिन्छन्।  यस्ता लक्षणहरू डिहाइड्रेसनका संकेत हुन्। तर आखिर किन मदिरा सेवन गर्दा यस्तो हुन्छ ? यसको पछाडि गहिरो जैविक प्रक्रिया लुकेको छ।

के हुन्छ जब मदिरा सेवन गरिन्छ ?
जब हामी मदिरा पिउँछौं, मदिरामा रहेको इथानोल (alcohol) रगतमा छिट्टै मिसिन्छ। इथानोल एक प्रकारको डाइयूरेटिक पदार्थ हो, जसले शरीरबाट पानीको उत्सर्जन बढाउँछ।

डाइयूरेटिक पदार्थहरूले मिर्गौलालाई संकेत दिन्छन् कि पिसाबको माध्यमबाट बढी मात्रामा पानी बाहिर निकाल्नुपर्छ। यसकारण, मदिरा सेवन गरेपछि सामान्यभन्दा धेरै पिसाब लाग्न थाल्छ।

डाइयूरेटिक प्रभाव र डिहाइड्रेसन
सामान्य अवस्थामा हाम्रो मस्तिष्कले ADH (Antidiuretic Hormone) नामक हर्मोन उत्पादन गर्छ, जसले मिर्गौलालाई पानी जोगाएर राख्न सघाउँछ। तर, मदिराले ADH को उत्पादन रोक्दिन्छ। फलस्वरूप, मिर्गौलाले पानी सोस्न सक्दैन र त्यसलाई पिसाबको रूपमा निष्काशन गर्न थाल्छ।

थप पानी नपुगेपछि शरीरमा डिहाइड्रेसन सुरु हुन्छ, जसले घाँटी सुख्खा हुनु, छाला सुख्खा देखिनु, टाउको दुख्नु, थकान र झाडा लाग्नेजस्ता समस्या ल्याउँछ।

किन लाग्छ बारम्बार पिसाब ?
मदिरा सेवन गर्दा मिर्गौलामा तरल पदार्थ कम रहने हुँदा बारम्बार पिसाब लाग्ने हुन्छ।
इथानोलको मात्रा बढी भएपछि शरीरले तुरुन्तै पानी निकाल्न खोज्छ।
शरीरले आफैंलाई स्थिर राख्न अत्यधिक तरल पदार्थ गुमाउन थाल्छ, जसले गर्दा धेरैजसो पिसाब जानुपर्छ।

कति छिटो डिहाइड्रेसन हुन्छ ?
यो निर्भर गर्छ कुन प्रकारको मदिरा, कति परिमाण र कति समय अन्तरालमा पिएको छ भन्नेमा।
बियरजस्ता कम अल्कोहोलयुक्त पदार्थले पनि डिहाइड्रेसन गराउँछ तर ढिलो।
व्हिस्की, रम वा भोडकाजस्ता उच्च अल्कोहोलयुक्त पदार्थले छिट्टै र गहिरो डिहाइड्रेसन गराउँछ।
कहिले काहीँ एक घण्टा भित्रै पनि डिहाइड्रेसन सुरु भइसकेको हुन्छ।

डिहाइड्रेसन र बारम्बार पिसाबबाट बच्ने उपायहरू
मदिरा सेवन गर्दा पानी पनि पिउने
हरेक गिलास मदिरापछि कम्तीमा एक गिलास पानी पिउनाले डिहाइड्रेसनको जोखिम घट्छ।

अत्यधिक मदिरा सेवन नगर्ने
संयमित मात्रामा मदिरा पिउनाले पिसाबको संख्या र पानी गुमाउने दर दुबै कम हुन्छ।

सन्तुलित खाना खाने
मदिरा सेवनभन्दा अघि वा बीचमा सन्तुलित खाना खाँदा इथानोलको प्रभाव विस्तारै हुन्छ।

डाइयूरेटिक असर भएका अन्य पदार्थबाट टाढा रहने
कफी, एनर्जी ड्रिंकजस्ता डाइयूरेटिक पदार्थ मदिरासँगै सेवन नगर्नु राम्रो हुन्छ।

इलेक्ट्रोलाइटयुक्त पेय पदार्थ सेवन गर्ने
डिहाइड्रेसन हुँदा इलेक्ट्रोलाइटको कमी हुने भएकाले ओ.आर.एस वा इलेक्ट्रोलाइट ड्रिंक सेवन गर्न सकिन्छ।