गर्भवती महिलामा वाकवाकी किन हुन्छ ? कारण र समाधानमा नयाँ खोज

काठमाडौँ- गर्भवती महिलाहरूले प्रायः गर्भावस्थाको सुरुवाती महिनामा वाकवाकी (मर्निङ सिकनेस) र बान्ता जस्ता लक्षण अनुभव गर्छन्। धेरै वर्षदेखि यसको कारणबारे विभिन्न अनुमान र अनुसन्धानहरू भए पनि हालैको नयाँ अध्ययनले यसको ठोस कारण पत्ता लागेको दाबी गरेको छ। साथै, विशेषज्ञहरूले यसको व्यवस्थापन र उपचारका उपायहरू पनि सुझाएका छन्।

वाकवाकी र बान्ताको प्रमुख कारण के हो ?
नयाँ अनुसन्धानका अनुसार, गर्भावस्थामा वाकवाकी र बान्ताको मुख्य कारण हर्मोनमा हुने तीव्र परिवर्तन हो। विशेषगरी एचसीजी (Human Chorionic Gonadotropin) नामक हर्मोनको स्तर गर्भधारणपछिको पहिलो त्रैमासिकमा तीव्र गतिमा बढ्ने गर्छ। यो हर्मोनले पाचन प्रणालीमा प्रत्यक्ष असर पार्छ, जसका कारण पेटमा असहजता र वाकवाकीको अनुभव हुन्छ।

त्यस्तै, इस्टोजन हर्मोनको मात्रा पनि गर्भावस्थामा उल्लेखनीय रूपमा बढ्ने भएकाले गन्ध, स्वाद र पाचनप्रणालीमा संवेदनशीलता बढ्छ। यही संवेदनशीलताले गर्दा सामान्य गन्ध वा खाना देख्दा पनि वाकवाकी आउने हुन्छ।

अन्य कारणहरू:
ग्यास्ट्रिक समस्याको वृद्धि
ब्लड सुगरको असन्तुलन
थकान र मानसिक तनाव
शरीरमा भिटामिन बी६ को कमी
परिवारमा वाकवाकीको इतिहास (जेनेटिक कारण)

कति सामान्य हो वाकवाकी र बान्ता ?
स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूका अनुसार, करिब ७०–८० प्रतिशत गर्भवती महिलाले वाकवाकी र हल्का बान्ताको अनुभव गर्छन्। सामान्य अवस्थामा यो समस्या पहिलो १२ देखि १६ हप्तासम्म रहन्छ र त्यसपछि विस्तारै घट्ने गर्छ। तर, यदि वाकवाकी र बान्ता अत्यधिक हुने, खाना र पानी पनि नबस्ने अवस्था (Hyperemesis Gravidarum) आएमा तुरुन्तै चिकित्सकको सल्लाह लिनु जरुरी हुन्छ। यस्तो अवस्थामा आमा र गर्भमा रहेको बच्चा दुबैको स्वास्थ्यमा जोखिम हुन सक्छ।

वाकवाकी र बान्ता कम गर्ने उपायहरू
सुबह खाली पेट केही हल्का खाने
उठ्नेबित्तिकै ड्राइ बिस्कुट, टोस्ट वा हल्का खानाले वाकवाकी कम गर्न सक्छ।

गन्धबाट बच्न ध्यान दिने
गर्भावस्थामा संवेदनशील गन्धले वाकवाकी निम्त्याउन सक्छ, त्यसैले तेज गन्ध भएका ठाउँ वा खाना टाढा रहनु उपयुक्त हुन्छ।

लिक्विड र हाइड्रेशनमा ध्यान दिने
पर्याप्त पानी, नरिवल पानी, सूप र फलफूलको रस सेवन गर्नु वाकवाकी घटाउन मद्दत गर्छ।

भिटामिन बी६ को सेवन
कतिपय अवस्थामा चिकित्सकको सल्लाहमा भिटामिन बी६ सप्लिमेन्ट लिन सकिन्छ, जसले वाकवाकी कम गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

अदुवा प्रयोग गर्ने
अदुवाको चिया वा अदुवा चुस्नाले पनि वाकवाकी कम भएको अनुभव धेरै गर्भवती महिलाहरूले गरेका छन्।

विश्राम र तनाव व्यवस्थापन
पर्याप्त आराम र ध्यान–योगजस्ता विधिबाट मानसिक शान्ति कायम राख्दा वाकवाकीको प्रभाव घट्न सक्छ।

कहिले चिकित्सक भेट्ने ?
दैनिक धेरै पटक बान्ता हुने।
खाना र पानी पचाउन गाह्रो हुने।
तौल घट्न सुरु हुने।
अत्यधिक कमजोरी महसुस हुने।
पिसाब कम हुने वा पिसाबको रङ गाढा देखिने।
यस्ता लक्षणहरू देखा परेमा तुरुन्तै स्वास्थ्य संस्थामा सम्पर्क गर्नु अनिवार्य हुन्छ।

विशेषज्ञको सल्लाह
त्रिवि शिक्षण अस्पतालकी प्रसूति तथा स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. नेहा श्रेष्ठ भन्छिन्, “गर्भावस्थाको सुरुवातमा वाकवाकी हुनु स्वाभाविक हो। तर अत्यधिक समस्या भए तुरुन्तै उपचार लिनु जरुरी हुन्छ, अन्यथा आमाको शरीरमा पानी र इलेक्ट्रोलाइटको कमी भएर थप जटिलता आउन सक्छ।”