शंख किन बजाइन्छ ? जान्नुहोस् धार्मिक र वैज्ञानिक कारणहरू

काठमाडौं। शंख हिन्दू धर्ममा पवित्र र शक्तिशाली वस्तु मानिन्छ। प्राचीनकालदेखि नै पूजा, यज्ञ, आरती, विवाह जस्ता धार्मिक कार्यहरूमा शंख बजाउने परम्परा चलिआएको छ। शंख बजाउनुको धार्मिक र वैज्ञानिक दुवै महत्व छ।

धार्मिक दृष्टिले, शंखलाई शुभता र सकारात्मकताको प्रतीक मानिन्छ। शंखको ध्वनि “ॐ” नादसँग मेल खाने भएकाले यसलाई ब्रह्माण्डीय ध्वनि पनि भनिन्छ। धार्मिक ग्रन्थहरूमा उल्लेख छ कि भगवान विष्णु र देवी लक्ष्मी शंखलाई प्रिय मान्दछन्। पूजा वा आरतीको बेला शंख बजाउँदा देवता प्रसन्न हुने, वातावरण शुद्ध हुने र नकारात्मक शक्ति हट्ने विश्वास गरिन्छ। महाभारतमा युद्ध सुरु गर्नु अघि पाण्डव र श्रीकृष्णले शंख बजाएको उल्लेख छ, जसले विजयको संकेत दिन्थ्यो।

वैज्ञानिक दृष्टिले, शंख फुक्दा निस्कने ध्वनिले वातावरणमा रहेका सूक्ष्म कीटाणुहरू नष्ट गर्न सहयोग गर्छ। साथै, शंख फुक्दा फोक्सोको व्यायाम हुने भएकाले श्वासप्रश्वास प्रणाली बलियो बन्छ। नियमित शंख फुक्नाले टाउको दुख्ने, टन्सिल, दम जस्ता समस्यामा पनि राहत मिल्ने विश्वास गरिन्छ। यसको ध्वनिले मानसिक तनाव कम गर्न र ध्यान केन्द्रित गर्न पनि मद्दत गर्छ।

धार्मिक कारणहरू:
शुभता र सकारात्मक ऊर्जा
हिन्दू धर्मशास्त्रअनुसार शंख ध्वनि ब्रह्माण्डको आदि नाद अर्थात् “ॐ” सँग मेल खाने हुन्छ। यो ध्वनि बज्दा वातावरणमा सकारात्मक ऊर्जा फैलिन्छ र नकारात्मक शक्तिहरू दूर हुन्छन्।

देवताको आव्हान
शंख बजाउँदा देवता प्रसन्न हुन्छन् भन्ने विश्वास छ। विशेष गरी विष्णु र लक्ष्मीका प्रिय वस्तुमा शंख पर्छ।

शुद्धीकरणको प्रतीक
पूजा सुरु गर्नु अगाडि शंख बजाउनुले वातावरणको शुद्धीकरण गर्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ। यसले दुष्ट आत्मा वा नकारात्मक शक्ति टाढा भाग्छन्।

धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख
महाभारतमा पाण्डवहरूले युद्ध सुरु गर्नु अघि शंख बजाएका थिए। भगवान श्रीकृष्णले पनि “पाञ्चजन्य” नामक शंख बजाउनु भएको उल्लेख छ।

वैज्ञानिक कारणहरू:
ध्वनि तरंगको प्रभाव
शंखबाट निस्कने ध्वनि एक प्रकारको अल्ट्रासोनिक फ्रिक्वेन्सी (२०००–३००० Hz) को हुन्छ, जसले वातावरणमा रहेका कीटाणुहरू नष्ट गर्ने वैज्ञानिक दाबीहरू छन्।

श्वासप्रश्वास सुधार
शंख फुक्दा फोक्सोका मांसपेशी सक्रिय हुन्छन्, जसले श्वासप्रश्वास प्रणाली (respiratory system) बलियो बनाउँछ। यो अभ्यास योगको “प्राणायाम” जस्तै मानिन्छ।

मस्तिष्कमा सकारात्मक प्रभाव
शंख बजाउँदा उत्पन्न हुने कम्पनले मस्तिष्कमा सुखद अनुभूति र ध्यान केन्द्रित गर्ने क्षमता बढाउँछ।

मनोकामना र मानसिक स्वास्थ्य
नियमित शंख बजाउँदा तनावरहित महसुस हुन्छ, चिन्ता घट्छ र मानसिक सन्तुलन कायम रहन्छ।

शंख कसरी बजाउने ?
शंखमा सास फुक्दा त्यसको नलीबाट एकनासको ध्वनि निकाल्नुपर्छ।
पूजा वा आरतीको बेला पूर्व वा उत्तरतर्फ फर्केर शंख फुक्ने चलन छ।
शंख बजाउने समय: बिहान वा साँझ, पूजा अघि वा अन्त्यमा।