इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ कसका लागि उपयुक्त? कसरी प्रभावकारी बनाउने ?

काठमाडौं। पछिल्लो समय स्वास्थ्य र फिटनेसप्रेमीहरूबीच इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ निकै लोकप्रिय बन्दै गएको छ। यो कुनै डाइट योजना होइन, बरु खाने समयको तालिका हो जसमा निश्चित समय उपवास बस्ने र बाँकी समयमा मात्र भोजन गर्ने गरिन्छ।

इन्टरमिटेन्ट फास्टिङको सबैभन्दा लोकप्रिय विधि १६/८ मोडेल हो, जसमा दिनको १६ घण्टा उपवास र ८ घण्टाको समयभित्र खाना खाने गरिन्छ। यसबाहेक ५:२ मोडेल र हप्तामा २४ घण्टाको उपवास गर्ने तरिका पनि प्रचलित छन्।

इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ भनेको के हो?
इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ भन्नाले हरेक दिन वा हप्तामा केही समय ‘उपवास’ (खान नखाने) रहने र बाँकी समयमा मात्र खाना खाने अभ्यासलाई जनाउँछ। यसमा हामी शरीरलाई केही समय खानाबाट विश्राम दिन्छौं, जसले पाचन प्रणाली सुधार गर्छ, शरीरको बोसो घटाउँछ र ऊर्जा बढाउँछ

यो फास्टिङ विधि कसका लागि उपयुक्त छ?
तौल घटाउन चाहने, चयापचय प्रणाली सुधार गर्न चाहने, र ब्लड सुगर नियन्त्रण गर्न चाहने व्यक्तिहरूका लागि यो लाभदायी हुन सक्छ। तर गर्भवती महिला, किशोर–किशोरी, र दीर्घ रोगीहरूलाई चिकित्सकको सल्लाह बिना अभ्यास गर्नु उपयुक्त हुँदैन।

यस विधिले शरीरमा सेल रिपेयर, इन्सुलिन सेंसिटिभिटी र पाचन सुधार जस्ता फाइदा पुर्‍याउँछ। तर उपवासको समयमा पर्याप्त पानी पिउनु र पोषिलो खाना सेवन गर्नु जरुरी हुन्छ।

चिकित्सक वा डाइटिसियनको सल्लाह लिएर मात्र इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ सुरु गर्नु सबैभन्दा सुरक्षित उपाय हो।

कसले गर्ने?
तौल घटाउन चाहने व्यक्तिहरू
ब्लड सुगर (रगतमा चिनीको मात्रा) नियन्त्रण गर्न चाहनेहरू
पाचन प्रणाली सुधार गर्न चाहनेहरू
अनुशासित खानपान अपनाउन खोजिरहेका व्यक्ति

कसले नगर्ने?
गर्भवती वा स्तनपान गराइरहेकी महिला
मधुमेह, थाइराइड वा दीर्घरोगीहरू (डाक्टरको सल्लाह बिना)
किशोर–किशोरी र अत्यधिक शारीरिक श्रम गर्ने व्यक्तिहरू
खाजामा निर्भर जीवनशैली भएका वा न्यून तौल भएका व्यक्ति

इन्टरमिटेन्ट फास्टिङ गर्ने प्रमुख तरिकाहरू
१.१६/८ विधि
दिनको १६ घण्टा उपवास बस्ने र बाँकी ८ घण्टा खाने समय राख्ने।
(जस्तै: बेलुका ८ बजे खाएर अर्को दिन दिउँसो १२ बजे मात्र खाने।)

२.५:२ विधि
हप्तामा ५ दिन सामान्य खाना र २ दिन ५००–६०० क्यालोरीको सीमित खाना खाने।
(जस्तै: सोमबार र बिहीबार कम खाना, बाँकी दिन सामान्य।)

३.Eat-Stop-Eat विधि
हप्तामा १–२ दिन २४ घण्टा उपवास बस्ने।
(जस्तै: एक रात ८ बजे खाएर अर्को रात ८ बजे खाने।)

फाइदाहरू
मोटोपन घटाउने
ब्लड प्रेशर र सुगर नियन्त्रण गर्ने
पाचन र चयापचय सुधार गर्ने
सेल मर्मत प्रक्रिया सक्रिय गर्ने (Autophagy)
मानसिक एकाग्रता र उर्जामा सुधार

सावधान
उपवासको समयमा प्रशस्त पानी पिउनुहोस्।
उपवासपछि अत्यधिक वा तैलीय खाना नखानुहोस्।
थकान, टाउको दुख्ने वा अत्यधिक भोक लागेमा चिकित्सकको सल्लाह लिनुहोस्।
फास्टिङ सुरु गर्नुभन्दा पहिले आफ्नो स्वास्थ्य अवस्था हेरेर मात्र निर्णय गर्नु उपयुक्त हुन्छ।