कपाल झर्ने कारणहरू: के यो कुनै रोग हो?

काठमाडौँ। कपाल झर्ने समस्या धेरै व्यक्तिहरूले अनुभव गर्ने सामान्य समस्या हो। कतिपय अवस्थामा यो प्राकृतिक प्रक्रिया भए पनि अत्यधिक कपाल झर्नु स्वास्थ्य समस्याको संकेत हुन सक्छ।

१. कपाल झर्ने प्रमुख कारणहरू
कपाल झर्नुका विभिन्न कारणहरू छन्, जसमा प्राकृतिक, स्वास्थ्यसम्बन्धी, र जीवनशैलीसँग सम्बन्धित कारकहरू पर्छन्।

(१) हर्मोनको असन्तुलन (Hormonal Imbalance)
पुरुष र महिलामा हर्मोनको असन्तुलन हुँदा कपाल झर्ने समस्या देखा पर्छ।
DHT (Dihydrotestosterone) हर्मोन कपालको जरालाई कमजोर बनाउँछ।
महिलामा PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) वा थाइराइड असन्तुलन हुँदा कपाल झर्न सक्छ।

(२) आनुवंशिक कारण (Genetic Factors)
परिवारमा कपाल झर्ने समस्या भएमा उत्तराधिकारका रूपमा आउन सक्छ।
पुरुषहरूमा Male Pattern Baldness र महिलाहरूमा Female Pattern Hair Loss हुनसक्छ।

(३) पोषणको कमी (Nutritional Deficiency)
आइरन, प्रोटीन, भिटामिन D, B12, र जिंकको कमी हुँदा कपाल कमजोर भएर झर्छ।
पर्याप्त पानी नपिउँदा वा अस्वस्थ खानाले कपालको जरामा असर गर्छ।

(४) तनाव र मानसिक स्वास्थ्य (Stress & Mental Health)
अत्यधिक तनावले कपालको विकास चक्रलाई असर गर्छ।
Telogen Effluvium भन्ने अवस्थाले कपाल झर्न बढाउँछ।

(५) थाइराइड समस्या (Thyroid Disorders)
Hypothyroidism वा Hyperthyroidism हुँदा कपाल झर्ने सम्भावना हुन्छ।

(६) चर्म रोग (Scalp Infections & Skin Disorders)
ड्यान्ड्रफ, फंगल इन्फेक्सन, सोरायसिस, डर्माटाइटिस जस्ता रोगहरूले कपालको जरामा असर गर्छ।

(७) दवाईहरूको असर (Side Effects of Medications)
क्यान्सर, डिप्रेसन, उच्च रक्तचाप, वा गर्भनिरोधक चक्कीहरूको असरले कपाल झर्न सक्छ।

(८) अत्यधिक केमिकल प्रयोग (Overuse of Hair Products & Styling Tools)
हेयर डाइ, जेल, हेरब्लिच, अत्यधिक स्ट्रेटनिंग वा कर्लिङ गर्दा कपाल कमजोर भएर झर्छ।

कपाल झर्ने रोगहरू (Hair Loss Disorders)
(१) एंड्रोजेनेटिक एलोपेसिया (Androgenetic Alopecia)
पुरुषहरूमा Male Pattern Baldness र महिलाहरूमा Female Pattern Hair Loss को रूपमा देखिन्छ।
सिरानको भाग वा बीचबाट कपाल पातलो हुँदै जान्छ।

(२) एलोपेसिया एरियाटा (Alopecia Areata)
अटोइम्यून रोग हो जसमा शरीरको रोग प्रतिरोधी प्रणालीले आफ्नै कपाललाई नष्ट गर्छ।
टाउकोमा गञ्जा टुक्राहरू (bald patches) देखा पर्छ।

(३) टेलोजन एफ्लुभियम (Telogen Effluvium)
अत्यधिक तनाव, सर्जरी, वा गम्भीर रोगपछि अचानक कपाल झर्ने अवस्था।

(४) ट्र्याक्सन एलोपेसिया (Traction Alopecia)
कडा गुँड्ने, टाइट पोनीटेल वा ब्रेड गर्ने बानीले कपालको जरामा तनाव पर्छ।

कपाल झर्न रोक्ने उपायहरू
(१) स्वस्थ खानपान अपनाउने
-प्रोटीनयुक्त खाना (अण्डा, माछा, कुखुरा, सोया)।
-आइरनयुक्त खाना (पालुंगो, ओखर, बदाम, चना)।
-भिटामिन D, B12, Zinc युक्त खाना खाने।
-दिनभरि प्रशस्त पानी पिउने।

(२) तनाव व्यवस्थापन गर्ने
-ध्यान (Meditation) र योग गर्ने।
-पर्याप्त निद्रा लिने (६-८ घण्टा)।

(३) उचित कपाल सरसफाइ राख्ने
-महिनामा २-३ पटक मात्रै श्याम्पु गर्ने।
-रसायनरहित (Sulphate-free) श्याम्पु र तेल प्रयोग गर्ने।
-अत्यधिक ब्लो ड्राइ, स्ट्रेटनिंग, वा कर्लिङ नगर्ने।

(४) कपाललाई स्वस्थ राख्ने घरेलु उपाय
-अलैँची तेल वा नरिवल तेल – कपालको जरामा मालिस गर्ने।
-प्याजको रस – हप्तामा २-३ पटक लगाउने।
-मेथीको लेप – कपाल झर्ने समस्या कम गर्छ।
-गुलाबजल र एलोभेरा जेल – कपालको जरालाई पोषण दिन्छ।

(५) यदि अत्यधिक झरिरहेको छ भने डाक्टरको सल्लाह लिने
-थाइराइड, आइरन, वा भिटामिनको परीक्षण गर्ने।
-डर्माटोलोजिस्ट वा हेयर स्पेशलिस्टलाई देखाउने।