मुखको क्यान्सर: प्रारम्भिक लक्षण, मुख्य कारण र प्रभावकारी उपचार विधिहरू

काठमाडौँ। मुखको क्यान्सर (Oral Cancer) मुखभित्रका कोषहरूमा असामान्य रूपमा वृद्धि भएर ट्यूमर बन्ने अवस्थालाई जनाउँछ। यो रोग मुखको कुनै पनि भागमा हुन सक्छ, जस्तै ओठ, जिब्रो, गिजा, गाला, तालु, घाँटी, टन्सिल, वा घाँटीको पछाडिपट्टी।

यो क्यान्सर समयमै पत्ता लागेमा उपचार सम्भव छ, तर ढिलो हुन गएमा जटिल हुनसक्छ। मुखको क्यान्सर प्रायः धूम्रपान, सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन, अत्यधिक मदिरा पिउने बानी, वा भाइरल संक्रमण (जस्तै HPV) का कारणले हुन्छ।

प्रारम्भिक लक्षणहरू

-मुख वा ओठमा निको नहुने घाउ (२ हप्ताभन्दा बढी रहिरहने)
-ओठ, जिब्रो वा गालाको भित्री भागमा सेतो वा रातो दाग देखिनु
-खान वा बोल्न गाह्रो हुनु, घाँटीमा कुनै गांठो वा सूजन महसुस हुनु
-निल्न (निगल्न) समस्या हुनु वा घाँटीमा असहज महसुस हुनु
-मुख वा ओठमा असामान्य रक्तस्राव (रगत बग्नु)
-आवाज परिवर्तन हुनु वा लामो समयसम्म करकर आवाज आउनु
-कुनै दाँत अचानक लुत्रुक्क पर्नु वा डेन्टल फिटिङ्स मिल्न छोड्नु
-अनावश्यक रूपमा तौल घट्नु
-कान वा घाँटीमा निरन्तर दुखाइ महसुस हुनु

२. मुखको क्यान्सरको मुख्य कारणहरू
मुखको क्यान्सर विभिन्न कारणले हुन सक्छ, जसमा प्रमुख रूपमा निम्न समावेश छन्:

– धुम्रपान तथा सुर्तीजन्य पदार्थ: लामो समयसम्म चुरोट, गुट्का, खैनी, सुपारी आदिको प्रयोग मुखको क्यान्सरको मुख्य कारण हो।
-अल्कोहल सेवन: अत्यधिक मदिरा सेवनले मुखको कोषहरूलाई नोक्सान पुर्‍याउँछ।
-HPV संक्रमण (Human Papillomavirus): मुख तथा घाँटीको क्यान्सरको अर्को प्रमुख कारण हो।
-धेरै मसलादार तथा तातो खाना: बारम्बार मुखका टिशुहरू जल्दा क्यान्सरको जोखिम बढ्न सक्छ।
-धेरै मिठाइ तथा प्रोसेस्ड फूडको सेवन : अस्वस्थ्यकर खानपानले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर बनाउँछ।
-सूर्यको किरण (UV Rays) को अत्यधिक सम्पर्क: लामो समय सूर्यको किरणमा रहने व्यक्तिमा ओठको क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ।
-खराब मुख सरसफाइ: दाँत तथा मुख सफा नगर्दा संक्रमण तथा क्यान्सरको सम्भावना बढ्छ।
-पारिवारिक इतिहास: यदि परिवारमा कसैलाई क्यान्सर भइसकेको छ भने सम्भावना बढ्न सक्छ।

३. मुखको क्यान्सरको उपचार विधिहरू

१) शल्यक्रिया
यदि ट्युमर सानो छ भने शल्यक्रिया गरेर निकाल्न सकिन्छ।
क्यान्सर व्यापक फैलिएको छ भने प्रभावित भाग (जस्तै: जिब्रोको भाग, गिजा, वा घाँटीको लिम्फ नोड) हटाउनु पर्छ।

२) रेडियोथेरापी
उच्च-ऊर्जायुक्त रेडियसन प्रयोग गरी क्यान्सर कोषहरू नष्ट गरिन्छ।
यो शल्यक्रियापछि बाँकी रहेका क्यान्सर कोषहरू हटाउन प्रयोग गरिन्छ।

३) किमोथेरापी
क्यान्सर नष्ट गर्नका लागि विशेष औषधि (Anticancer Drugs) दिइन्छ।
रेडियोथेरापीसँगै प्रयोग गर्दा अझ प्रभावकारी हुन्छ।

४) इम्यूनोथेरापी
शरीरको रोग प्रतिरोधी क्षमतालाई बढाउने औषधिहरू दिएर क्यान्सरविरुद्ध लड्न सहयोग गरिन्छ।

५) टार्गेटेड थेरापी (Targeted Therapy)
क्यान्सर भएका कोषहरूको वृद्धि रोक्ने औषधिहरूको प्रयोग गरिन्छ।

४. रोकथाम कसरी गर्ने?
-धुम्रपान, गुट्का, सुपारी, र मदिरा सेवन नगर्नु
-स्वस्थकर खानपान: फलफूल, तरकारी, र पर्याप्त पानी सेवन गर्ने
-मुखको सरसफाइमा ध्यान दिने (दाँत सफा राख्ने, नियमित डेन्टिस्टलाई देखाउने)
-एचपीभी खोप (HPV Vaccine) लगाउने
-अत्यधिक सूर्यको किरणमा नरहने (विशेष गरी ओठको रक्षा गर्न सनस्क्रिन प्रयोग गर्ने)
-नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने