गाडीमा यात्रा गर्दा किन वान्ता हुन्छ ? कारण र रोकथामका उपायहरू

याे प्रश्नकाे उत्तर खाेज्न पहिला भित्री कानको बारेमा बुझ्नुपर्छ । भित्री कान मस्तिष्कको नजिक हुन्छ । यसले हाम्रो आवाजलाई मस्तिष्कसम्म पुर्‍याउँछ भने हाम्रो शरीरलाई सन्तुलित समेत बनाउँछ ।

गाडीमा यात्रा गर्दा हामीले झ्यालबाट हेर्छौँ । हाम्रो आँखा र कान जहाँको त्यहीँ छ तर हामीले हेरेको कुराहरू छिटो छिटो घुमेको देखिन्छ । त्यस्तो बेला हाम्रो कानले सन्तुलन मिलाउन खोज्छ तर मिलाउन सकेन भने चक्कर लाग्छ अनि उल्टी हुन्छ ।

बाहिर हेर्दा रूख, घर दौडिएको देखिन्छ त्यो बेला कानले सन्तुलन मिलाउन सकेन भने बान्ता हुन्छ । जब बान्ता हुन्छ त्यसपछि चक्कर कम हुन्छ । तर शरीर भने शिथिल हुन्छ ।

खास गरी खेलकुदमा सक्रिय नभएका, कानको समस्या भएका र बढी सेन्सेटिभ व्यक्तिलाई बान्ता हुन्छ । गाडीमा यात्रा गर्दा हल्का खाना खानुपर्छ भने सकेसम्म अगाडिको सिटमा बस्नुपर्छ अनि बाहिर हेर्नु हुँदैन ।

अथवा आँखा मोबाइलमा केन्द्रित भयो भने पनि ध्यान बाहिर जाँदैन । हिँडेर, टाउको हल्लाएर, आँखा तलमाथि गर्ने थेरापी गर्न समेत सकिन्छ । गाडीको चालकलाई चक्कर लाग्दैन किनकि उनीहरूले अगाडि हेर्छन् ।

गाडीमा यात्रा गर्दा बान्ता रोक्नको लागि औषधी पनि खान सकिन्छ । यसले बान्ता हुन कम गर्छ । गाडीमा यात्रा गर्दा बान्ता हुनेहरूले रक्सी, चुरोट खान हुँदैन ।

यद्यपि रक्सी चुरोट कसैले पनि खान हुँदैन । त्यस्तै चाँडै पच्ने खालका खाना अनि फलफूल खानुपर्छ ।

१. मोसन सिकनेसको कारणहरू
मोसन सिकनेस तब हुन्छ जब हाम्रो मस्तिष्कले शरीरको सन्तुलनसम्बन्धी मिसिएको संकेतहरू प्राप्त गर्छ। यसका प्रमुख कारणहरू निम्नानुसार छन्:

इन्द्रियहरूबीचको असन्तुलन
-हाम्रो शरीरले सन्तुलन राख्न मुख्य रूपमा तीन इन्द्रियहरू प्रयोग गर्छ:
-कान (भित्री कानको भेस्टिबुलर प्रणाली): यो प्रणालीले गुरुत्वाकर्षण, घुमाइ, र सन्तुलनबारे जानकारी दिन्छ।
-आँखा: आँखाले गाडीको गति र वातावरणलाई दृश्य रूपमा पक्रने काम गर्छ।
-स्पर्श वा शरीरको संवेदी प्रणाली: छालाले कुर्सीमा बस्दाको महसुस, गुरुत्व बल आदि थाहा दिन्छ।

गाडीमा यात्रा गर्दा, हाम्रो आँखा र कानले फरक संकेतहरू पठाउँछन्। उदाहरणका लागि, जब हामी गाडीभित्र छौँ र बाहिरको दृश्य हेरिरहेका छौँ, आँखाले गति देख्छ तर शरीर स्थिर महसुस गर्छ। यस असन्तुलनले मस्तिष्कमा द्वन्द्व उत्पन्न गराउँछ र वाकवाकी आउने, टाउको दुख्ने वा चक्कर लाग्ने जस्ता लक्षणहरू देखिन्छन्।

भित्री कानको भूमिकाः भेस्टिबुलर प्रणाली
भित्री कानमा रहेको भेस्टिबुलर प्रणालीले सन्तुलन र गति सम्हाल्छ। जब गाडी अगाडि बढ्छ, घुम्छ, वा रोकिन्छ, भित्री कानले ती परिवर्तनहरू महसुस गर्छ। यदि आँखाले स्थिर दृश्य देखिरहेको छ भने कानले गति महसुस गरिरहेको हुन्छ, जसले मस्तिष्कलाई भ्रममा पार्छ। यही कारणले गर्दा वाकवाकी आउने सम्भावना बढी हुन्छ।

न्यूरोलोजिकल प्रतिक्रिया
जब शरीरलाई गति र स्थिरताको मिश्रित संकेत प्राप्त हुन्छ, मस्तिष्कले यसलाई विषाक्त प्रतिक्रिया (toxic response) ठान्न सक्छ। यसको परिणामस्वरूप, शरीरले उल्टी गरेर “विष” निकाल्न खोज्छ। यही कारणले गर्दा मोसन सिकनेसको प्रमुख लक्षण नै वाकवाकी आउनु र उल्टी हुनु हो।

मोसन सिकनेस बढाउने अन्य कारकहरू
-मानसिक अवस्था र तनाव
मानसिक तनाव, डर, वा यात्राको डर भएका व्यक्तिहरूलाई मोसन सिकनेस हुने सम्भावना बढी हुन्छ। तनावले हाम्रो शरीरको तंत्रिका प्रणालीलाई संवेदनशील बनाउँछ जसले गर्दा वाकवाकी झन् बढ्न सक्छ।

-गन्ध र वातावर
गाडीभित्रको गन्ध, जस्तै इन्धनको बास, परफ्युम, वा खाना-पिउनाका गन्धहरूले मोसन सिकनेस झन् बढाउन सक्छ। यसले मस्तिष्कलाई बढी असहज महसुस गराउँछ र वाकवाकीलाई उक्साउन सक्छ।

-खानपान र खानाको समय
खाली पेटमा यात्रा गर्दा वा अत्यधिक भारी खाना खाएर यात्रा गर्दा मोसन सिकनेसको सम्भावना बढ्छ। विशेष गरी, मसालेदार, चिल्लो, वा अमिलो खानेकुराले पेटमा असहजता उत्पन्न गर्न सक्छ।

-यात्राको गति र प्रकृति
गाडीको अत्यधिक गति उकाली-ओराली सडक घुम्ती भएका बाटाहरू वा अनियमित ब्रेक लगाउँदा मोसन सिकनेसको प्रभाव झन् बढ्छ।

-उमेर र जैविक कारण
बच्चाहरू, गर्भवती महिला तथा वृद्धहरूमा मोसन सिकनेसको सम्भावना बढी हुन्छ। साथै, केही मानिसहरूमा यो समस्या जन्मजात रूपमा हुने गर्छ।

मोसन सिकनेस रोक्नका उपायहरू
-बस्ने स्थानको छनोट
-अगाडिको सिटमा बस्दा कम वाकवाकी आउँछ।
-झ्याल छेउमा बसेर बाहिरको टाढाको दृश्य हेर्नु राम्रो हुन्छ।
-सकेसम्म गाडीको बीच भागमा बस्ने प्रयास गर्नुहोस्, किनभने त्यहाँ गति कम महसुस हुन्छ।

बाहिर हेर्नुहोस्
-आँखाले स्थिर वस्तु (जस्तै सडकको टाढाको भाग) हेर्न सके मस्तिष्कले कम भ्रम अनुभव गर्छ।

-गह्रौँ खाना नखानुहोस्
यात्रा अघि हल्का खाना खानुहोस्, तर धेरै तेलयुक्त वा मसलादार खाना नखानुहोस्। खाली पेट यात्रा गर्दा पनि मोसन सिकनेस हुन सक्छ, त्यसैले थोरै भए पनि खानेकुरा खानु राम्रो हुन्छ।

-ताजा हावा लिउनुहोस्
झ्याल खोल्नुहोस् वा एयर कन्डिसन चलाउनुहोस्। ताजा हावाले वाकवाकी कम गर्न मद्दत गर्छ।

-मोबाइल वा किताब नपढ्नुहोस्
गाडीमा मोबाइल हेर्दा वा किताब पढ्दा आँखा स्थिर हुन्छ तर शरीर चलिरहेको हुन्छ, जसले असन्तुलन बढाएर मोसन सिकनेस निम्त्याउँछ।

– औषधि सेवन
यदि यात्रा गर्नुपर्दा सधैं मोसन सिकनेस हुने गर्छ भने चिकित्सकको सल्लाहअनुसार औषधि (जस्तै Avomine, Dramamine, Scopolamine) लिन सकिन्छ।

-अदुवा वा पुदिना सेवन
अदुवा वा पुदिनाको सेवनले मोसन सिकनेस कम गर्न मद्दत गर्छ। अदुवाको चिया वा पुदिनाको चियाले पेटलाई सहज बनाउँछ।

ध्यान र श्वासप्रश्वास
गहिरो श्वास लिने, ध्यान गर्ने, वा रिल्याक्सेसन टेक्निकहरू अपनाउँदा तनाव कम हुन्छ र मोसन सिकनेसको सम्भावना घट्छ।