शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य निद्रासँग सम्बन्धित छ ?

काठमाडौँ – राम्रो रातको निद्रा स्वास्थ्यको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ, किनभने यसले जीवनलाई आनन्दित र रोगहरूबाट मुक्त बनाउँछ। आजको तनावपूर्ण जीवनमा राम्रो निद्रा दुर्लभ बन्दै गएको छ ।

निद्रा यस्तो जैविक लय हो, जसले शरीरलाई स्फूर्ति दिन्छ र अर्को दिनको गतिविधिको लागि ऊर्जा प्रदान गर्दछ। यो सामान्यतया विश्वास गरिन्छ कि निद्रा एक निष्क्रिय प्रक्रिया हो, तर यो त्यस्तो छैन। निद्रा एक धेरै सक्रिय प्रक्रिया हो। मस्तिष्कमा धेरै मेटाबोलिज्म हुन्छ।

धेरै अध्ययनहरूबाट यो स्पष्ट छ कि दैनिक क्रियाकलापको परिणाम स्वरूप हाम्रो मस्तिष्कमा निस्कने रसायनको खराब भाग निद्राको समयमा सानो शिराहरू (जाइगोमेटिक्स भनिन्छ) मार्फत शरीरबाट बाहिर जान्छ।

यो रक्तसञ्चार मार्फत जान्छ र मृगौला मार्फत पिसाबको माध्यमबाट शरीरबाट बाहिर निस्कन्छ। तसर्थ, उचित निद्रा लिनु महत्त्वपूर्ण छ, किनभने हाम्रो मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्य यसमा निर्भर गर्दछ।

निद्रा किन खराब हुन्छ ?
आजकल काम गर्ने तरिका र सिफ्ट ड्युटी जस्ता कारणले निन्द्रा गडबड हुने गरेको छ । दोस्रो, चिन्ता र डिप्रेसन जस्ता कारणहरू पनि छन्। चिन्तामा सुत्दा पनि निन्द्रा आउँदैन वा धेरै ढिलो आउँछ भने डिप्रेसनमा निन्द्रा सुरुमा आउँछ तर बिचमा टुट्छ ।

यदि राती निद्रा पूरा भएन भने, काम गर्दा वा ड्राइभिङ गर्दा वा अध्ययन गर्दा दिनमा निद्रा लाग्न सक्छ। कमजोर मानसिक स्वास्थ्यले पनि कम निन्द्रा निम्त्याउँछ। राम्ररी निद्रा नपुग्नेहरूलाई मानसिक रोग लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ। यो द्वि-दिशात्मक प्रक्रिया हो।

माइग्रेन जस्ता समस्यामा निद्रा लाग्दैन । निद्राको कमी अर्थात् अनिद्रा धेरै रोगहरूको कारण बन्न सक्छ। कतिपय औषधिको सेवनले पनि निद्रामा बाधा पुग्छ ।

मुटु रोगीलाई श्वासप्रश्वासको समस्याले गर्दा राति धेरै बेर जाग्राम बस्नु पर्ने हुन्छ भने श्वासप्रश्वासमा समस्या भएका व्यक्ति पनि बेलाबेला ब्युझिन्छन् । त्यसैगरी, मोटोपन भएका वा मदिरा सेवन गर्नेहरूमा पनि निद्राको समस्या देखिन्छ।

अत्यधिक निद्रा
यसलाई हाइपरसोम्निया भनिन्छ, जसमा मानिसलाई सधैं निद्रा लाग्छ। राती पूरा निन्द्रा लागे पनि दिनभर निद्रा लाग्ने गर्छ । नार्कोलेप्सी भन्ने आनुवंशिक रोग पनि छ। यस्तो अवस्थामा बिरामीलाई निद्रा लाग्ने गर्छ । गाडी चलाउँदा वा बोल्दा पनि निद्रा लाग्छ ।

निद्रा गडबड
यसलाई प्यारासोम्निया भनिन्छ, जसमा मानिसहरु सुत्ने समयमा हात र खुट्टा हल्लाउने, एक्कासी चर्को आवाज निकाल्ने र निद्रामा उठ्ने जस्ता गतिविधिहरु गर्छन्। एक्कासी डर लाग्नु वा सुतेको बेला दाँत चपाउने जस्ता गतिविधि गर्नु । निद्राको समयमा यस्ता समस्या भए पनि दिउँसो पूर्णतया ठिक रहन्छन् । राम्ररी निन्द्रा नलाग्दा भविष्यमा अन्य समस्या निम्त्याउन सक्छ।

घुर्ने समस्या
कतिपय मानिस सुत्ने बेलामा घुर्ने गर्छन् । उसको निन्द्रा रातमा धेरै पटक बाधा पुग्छ, तर उसलाई थाहा छैन। यसको लागि एक परीक्षण छ – polysomnography। यसमा रातभरको निद्रा परीक्षण गर्न मेसिनको प्रयोग गरिन्छ। यसमा हामीले मस्तिष्कमा कसरी तरंगहरू निस्किरहेका छन् र शरीरमा कति अक्सिजन उत्पादन भइरहेको छ भन्ने देख्छौँ। निद्राको समस्यालाई बेवास्ता गर्दा रक्तचाप र हृदय रोग जस्ता रोगहरूको जोखिम बढ्छ।

राम्रो निद्राको लागि के गर्ने ?
जब तपाईं सुत्न जानुहुन्छ, तपाईंको कोठा अँध्यारो हुनुपर्छ।
नजिकै टिभी, मोबाइल वा अन्य ग्याजेटहरू हुनुहुँदैन।
खुकुलो र आरामदायी लुगा लगाएर मात्र सुत्नुहोस्।
शान्ति र कोलाहल नभएको ठाउँमा सुत्नुहोस्।
सुत्ने बेलामा मोबाइल चेक नगर्नुहोस् वा व्हाट्सएप वा चलचित्र हेर्नबाट जोगिनुहोस्। यसले निन्द्रा बिगार्छ ।