सामाजिक सञ्जालले एक्लोपनतर्फ धकेलिरहेको छ : अध्ययन

काठमाडौँ – आज हरेक व्यक्तिको दिन ह्वाट्सएप, फेसबुक वा इन्स्टाग्राम जस्ता सामाजिक सञ्जालबाट सुरु हुन्छ। बच्चाहरूको गृहकार्य होस् वा अफिस सन्देशहरू, जन्मदिनको शुभकामना वा कुनै पनि समारोहकाे बधाई, सबै सामाजिक सञ्जालको मद्दतले हामीसम्म पुग्छन्।

हाम्रो जीवनमा सामाजिक सञ्जालको घुसपैठ यति हदसम्म बढेको छ कि यो बिनाको जीवन अधुरो छ । यही कारणले गर्दा आज सामाजिक सञ्जाल बिनाको जीवन कल्पना गर्न गाह्रो भएको छ । तर जब सामाजिक सञ्जालले वयस्क र बालबालिकाको जीवनमा आफ्नो खुट्टा फैलाउन थाल्छ तब खतराको घण्टी बज्छ।

आजकल सामाजिक सञ्जालमा सामाजिक सञ्जालको यो आक्रमणबाट बालबालिकालाई कसरी जोगाउने र यसको प्रयोग गर्नुअघि सानै उमेरमा चेतावनी दिनु आवश्यक छ कि छैन भन्ने चर्चा चलिरहेको छ ।

हालै अमेरिकाका सर्जन जनरल डा विवेक मूर्तिले बाल्यकाल बचाउन बालबालिकालाई सामाजिक सञ्जालबाट टाढा राख्ने वकालत गरेका थिए । जसका कारण बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्य बिग्रँदै गएको उनको भनाइ छ । जसरी चुरोट र मदिरामा चेतावनी लेखिएको हुन्छ, सोसल मिडिया एपमा पनि त्यसैगरी चेतावनी लेख्नुपर्छ उनले भने ।

२०१९ मा, एक अमेरिकन मेडिकल एसोसिएसन अध्ययनले सामाजिक सञ्जालमा ३ घण्टा भन्दा बढी समय बिताउने बालबालिकामा डिप्रेसनको जोखिम बढेको देखाएको थियो। उही समयमा, Gannup सर्वेक्षण अनुसार, बच्चाहरु सामाजिक मिडियामा हरेक दिन ५ घण्टा खर्च गर्दै छन्। बालबालिका मात्रै होइन वयस्कहरूले पनि सामाजिक सञ्जाल यति हदसम्म प्रयोग गरिरहेका छन् कि उनीहरू २४ सै घण्टा अनलाइन देखिन्छन् ।

प्यू रिसर्च सेन्टरको रिपोर्ट अनुसार २०२१ मा विश्वका ३७८ करोड मानिसले सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेका थिए। यी प्रयोगकर्ताहरू मध्ये ८४% १८ र २९ वर्ष बीचका थिए। मनोचिकित्सक प्रियंका श्रीवास्तवले रक्सी र चुरोटजस्तै सामाजिक सञ्जालले पनि मानिसलाई यसको लतमा फसाउँदै आएको बताउँछिन् । मानिसहरूले यसलाई प्रयोग गरेपछि राम्रो महसुस गर्छन्। यो किनभने सामाजिक सञ्जालको प्रयोगले उनीहरूको शरीरमा डोपामिन नामक खुशीको हर्मोन निस्कन्छ, जसले उनीहरूलाई यस प्लेटफर्मबाट टाढा रहन दिँदैन।

युवाहरूको गलत सामाजिक स्थिति
नयाँ पुस्ता सधैं अरूलाई देखेर उत्प्रेरित हुन्छ। मनोचिकित्सक प्रियंका श्रीवास्तव भन्छिन् कि युवाहरू सेलिब्रेटीहरूलाई सबैभन्दा धेरै पछ्याउँछन् र पापाराजी संस्कृतिमा, तिनीहरूको हरेक अपडेट मानिसहरूमा पुग्छ। सेलिब्रेटीहरू समाचारमा हुन चाहन्छन् किनभने उनीहरू काम चाहन्छन् तर युवाहरूलाई यो वास्तविकता थाहा छैन।

आफ्नो मनपर्ने अभिनेता वा अभिनेत्री जस्तै, उनी सामाजिक सञ्जालमा देखाउँछन् किनभने कतै उनको प्रशंसा पनि सुन्न चाहन्छ। त्यसैले उनीहरु आफ्नो हरेक गतिविधिको बारेमा पोस्ट गर्न थाल्छन्। धेरै किशोरकिशोरीहरूले यस प्लेटफर्ममा आफ्नो सम्बन्धको सफ्ट लन्चिङ-हार्ड सुरुवात गरिरहेका छन्।

जसले उनीहरुको पढाईसँगै व्यक्तित्व विकासमा समेत असर गरिरहेको छ । यदि बच्चा १२ देखि १८ वर्षको बीचको छ र उसलाई सामाजिक सञ्जालबाट टाढा राख्ने प्रयास गरियो भने, यसले उसलाई चिडचिडा, रिसाउने र विद्रोही बनाउन सक्छ। वास्तवमा किशोरावस्थामा शरीरमा टेस्टोस्टेरोन, प्रोजेस्टेरोन र एस्ट्रोजन नामक हर्मोनमा उतारचढाव हुन्छ, जसले गर्दा यस्तो हुन्छ ।

दिल्लीको सर गंगाराम अस्पतालका मनोचिकित्सक डा. राजीव मेहताले सामाजिक सञ्जालको प्रयोग मानिसको ‘मी टाइम’ भएको बताउँछन् । यो उनीहरूको लागि ‘फिल गुड फ्याक्टर’ जस्तै हो तर यो भावनाले उनीहरूलाई वास्तविकताको संसारबाट टाढा लैजाँदैछ। उनीहरु भर्चुअल संसारलाई आफ्नो संसार मान्न थालेका छन् र आफ्नो परिवार र साथीभाइबाट टाढा जान थालेका छन् ।

जानीजानी एक्लोपनको सिकार बन्न थालेको छ । उनीहरुमा सामाजिक सञ्जाल यति धेरै हावी छ कि उनीहरु आफूलाई मानिसहरु माझ मिलाउन सक्दैनन्, आफ्नो विचार कसैसँग सेयर गर्दैनन्, आत्मविश्वासको कमी र यी सबै कुराहरुले उनीहरुलाई चिन्ता र डिप्रेशनको सिकार बनाउँदैछन् । एजेन्सीको सहयोगमा