‘जिन्दगी तिम्रो र मेरो केही छैन’ भन्दै संसारलाई अलविदा गरे यी चर्चित गायक

काठमाडौँ– ‘तानसेनले राग मल्हार बजाउँदा पानी पर्यो । त्यस्तै हिन्दी सिनेमामा एकजना गायक थिए, जसले ‘बरखा रानी जरा जम के बरसो…’ गाउन थालेपछि यो गीत रेकर्डिङका क्रममा स्टुडियोभित्र बसेका मानिसहरूलाई आकाशमा बादल घुमेको पत्तोसमेत थिएन । बाहिर छन्।

त्यसपछि के भयो यहाँ गीत रेकर्ड भैरहेको थियो र अर्कोतिर आकाशमा कालो बादल मडारिन थाल्यो अनि ठुलो पानी पर्न थाल्यो, जब सबै बाहिर निस्केर बादल परेको देखे, यो सुनेर सबै छक्क परे । बरखा रानीले जुन रमाइलोसँग यो गीत गाइरहेकी थिइन् र बिना कारण पानी पर्न थालिन् कि जस्तो लाग्यो ।

तिमीले यो अद्भुत आवाजलाई सधैं पीडा र दुस्खको लागि मात्र याद गरेको हुनुपर्छ। तर, यदि तपाईंले उनको रोमान्टिक आवाज पनि सुन्नुभयो भने, तपाईं उहाँमा हराउनुहुनेछ। हो, यो आवाज थियो पार्श्व गायक मुकेशको । मुकेश साहबको स्वर यति बेग्लै थियो कि एक पटक त्यतिबेलाका दिग्गज गायक केएल सहगलले पहिलो पटक ‘दिल जलता है तो जलने दो’ गीत सुनेपछि सोधे, मलाई यसरी पछ्याउने को हो ?

किनभने मैले यो गीत अहिलेसम्म आफ्नै आवाजमा रेकर्ड गरेको छैन । मुकेशले पनि केएल सहगलको नक्कल गरेर आफ्नो गायन सुरु गरेका थिए भन्ने कुरा स्पष्ट थियो । तर, मुकेश साहबको नाक र मधुर स्वरले चाँडै नै मानिसहरूलाई उनको पागल बनायो। मुकेश साहब यतिसम्म भन्नुहुन्थ्यो कि १० वटा हलुका गीत र एउटा दुखी गीत आयो भने म ती १० वटा गीतलाई एउटा दुखी गीतको लागि अस्वीकार गर्छु । यही कारणले गर्दा मुकेशलाई दुख र दुखको आवाज भनिन्छ ।

जिन्दगीले पनि धेरै परिक्षा लिन्छ। मुकेश फिल्मी पर्दामा आफ्नो छाप छोड्न आएका थिए तर भाग्यले उनको लागि अर्कै कुरा राखेको थियो। उनको आवाजले धेरै कलाकारलाई प्रसिद्धि दिलायो तर एक अभिनेताको रुपमा उनले फिल्मी पर्दामा सफलताको स्वाद चाख्न सकेनन् । सन् १९४१ मा फिल्म ‘इनोसेन्ट’ रिलिज भएको थियो जसमा मुकेशले अभिनेताको रुपमा काम गरेका थिए तर यो फिल्म असफल भयो ।

यदि यो फिल्म बक्स अफिसमा सफल भएको भए सायद यो आवाज हामीबाट टाढा हुने थियो । फिल्म फ्लप भएपछि मुकेशले सेयर ब्रोकर बन्नेदेखि ड्राइफ्रुट्स बेच्नेसम्म धेरै काम गरिरहे किनभने त्यतिबेलासम्म पार्श्व गायन पेशा थिएन र प्रायः कलाकारहरूले पर्दामा आफ्ना गीत गाउने गर्थे। उनले चलचित्र वितरणमा पनि काम गर्न थाले र त्यसमा पनि असफल भए ।

तर, सन् १९४२ मा पार्श्व गायन पेशाको रूपमा देखा पर्दा यसले मुकेशलाई पुनः प्रेरणा दियो। मुकेशको एउटा समस्या यो थियो कि उनी आफ्नो आवाजमा विश्वस्त थिए तर उनले मोहम्मद रफी, तलत महमूद वा मन्ना डे जस्ता शास्त्रीय तालिम लिएका थिएनन्। तैपनि उसको स्वरमा सबैले महसुस गर्न सक्ने पीडा थियो।

जब मुकेशल ‘दिल जलता है तो जलने देु गाए, यो गीत टुटेको मनको लागि मलमको काम भयो। मुकेशले दिलीप कुमार र मनोज कुमारका लागि अनगिन्ती गीत गाए तर राज कपूरले उनलाई आफ्नो आत्मा ठान्थे। मुकेशले सन् १९४८ मा आएको फिल्म ‘आग’ मा राज कपूरका लागि ‘जिंदा हूँ आस आरथ’ गीत गाएपछि राज कपूरले स्पष्ट रूपमा भनेका थिए, ‘म त एउटा शरीर, मासु रगतको पुतला हुँ, यदि कोही छ भने । म मा मुकेश छ। राज कपूरले मुकेशलाई ‘अब तिमी मेरो लागि मात्र गाउने छौ’ भनेका थिए ।