फलफूल र तरकारीमा पोषक तत्वको कमी, के भन्छ अध्ययन ?

काठमाडौँ – स्वस्थ रहनका लागि पौष्टिक तत्वले भरिपूर्ण सन्तुलित आहार लिनु अति आवश्यक छ । आजको अस्वस्थ जीवनशैलीमा शरीरमा पोषक तत्वको कमी हुनु सामान्य कुरा भइसकेको छ, जसका कारण वयस्क मात्र होइन बालबालिका पनि समस्यामा परेका छन् ।

यस्तो अवस्थामा हालै युनिभर्सिटी अफ टेक्सासमा गरिएको एक अध्ययन बाहिर आएको छ जसका अनुसार विश्वका ४३ वटा अन्न, फलफूल र तरकारीले आफ्नो पोषक तत्व गुमाउँदै छन् । यीमध्ये अधिकांश तरकारीहरू हुन्, जसले निरन्तर पोषक तत्वको कमीको सामना गरिरहेका छन्। यस अध्ययनसँग सम्बन्धित ठूला कुराहरू जानौं।

सिमीमा क्याल्सियम कति घट्यो ?
अध्ययनले २० औं शताब्दीको सुरुमा सिमीमा क्याल्सियमको मात्रा ६५ मिलिग्राम रहेको तर अहिले आधाले घटेर ३७ मिलिग्राम पुगेको जनाएको छ । योसँगै ब्रोकाउलीमा आइरनको मात्रामा पनि कमी देखिएको छ । शतावरीको कुरा गर्दा यसमा भिटामिन ए को मात्रा झण्डै आधा हुन्छ । योसँगै चामलमा प्रोटिन, जिंक र आइरनको मात्रा पनि घटेको छ ।

फलफूल र तरकारीले किन आफ्नो पोषक तत्व गुमाउँछ ?
वैज्ञानिकहरुका अनुसार वातावरणीय परिवर्तनका कारण यस्तो भएको हो । वायुमण्डलमा कार्बनडाइअक्साइडको मात्रा बढ्दै गएपछि खानामा पोषक तत्वको मात्रा घट्दै गएको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनको प्रतिवेदन अनुसार हाल विश्वभरका मानिसमा भिटामिन ए, आइरन र जिंकको कमी सबैभन्दा बढी छ । यी समान पोषकहरू खाद्य वस्तुहरूमा सबैभन्दा छिटो हराइरहेछ।

साथै अन्तर्राष्ट्रिय खाद्य नीति अनुसन्धान संस्थान (IFPRI) का कार्यक्रम प्रमुखका अनुसार अत्याधिक वर्षा, चिसो र अन्य क्षतिका कारण धेरै खाद्यवस्तुमा आइरन र जिंकको मात्रा ३० प्रतिशतदेखि ४० प्रतिशतले घटेको छ ।

बीउमा पोषक तत्वहरू कसरी थपिन्छन् ?
फलफूल र तरकारीमा हुने पोषक तत्वको कमीलाई हटाउन परिमार्जित बाली, पोषक तत्वले भरिपूर्ण मल, माटोमा कम खनिज पदार्थ थप्ने जस्ता विभिन्न प्रविधिको प्रयोग भइरहेको छ । यसबाहेक, विशेष प्रविधि बायोफोर्टिफिकेशन हो, जसको माध्यमबाट नुनमा आयोडिन मिसाइएझैं वैज्ञानिकहरूले बीउमा पौष्टिक तत्वहरू थपिरहेका छन्।

तर, यो प्रविधिबाट एक वा दुईवटा मात्रै पोषक तत्वको क्षतिपूर्ति गर्न सकिने भए पनि फलफूल र तरकारीमा एक–दुई नभई धेरै पोषक तत्वको कमी भइरहेका छन् ।