के हो ‘सार्कोपेनिया’ जसले टाइप–२ मधुमेहको जोखिम बढाउँछ

काठमाडौँ – मांसपेशीको कमजोरीलाई सार्कोपेनिया भनिन्छ। उचित जानकारी र चेतनाको कमीका कारण यो रोगले मधुमेह टाइप–२ तर्फ धकेलिरहेको छ । दिल्लीको अल इन्डिया इन्स्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्स अर्थात एम्समा गरिएको एक अध्ययनमा यो कुरा बाहिर आएको हो । सार्कोपेनियाबाट बच्न के के कुरामा ध्यान दिनु फाइदाजनक हुन सक्छ भन्ने कुरा बुझ्न जरुरी छ ।

मधुमेह टाइप-२ बाट पीडित बिरामीले पनि मांसपेशी कमजोरीको अनुभव गर्दछ। केही वर्षअघिसम्म ६० वर्षको उमेरमा यस्तो कमजोरी देखिन्थ्यो । तर अहिले युवाहरुमा पनि यस्तो समस्या देखिन थालेको छ । समयमै रोगको निदान भयो भने उपचार सहज हुन्छ । AIIMS, दिल्लीमा हालै गरिएको एक अनुसन्धानले मधुमेह टाइप-२ बाट पीडित २२९ बिरामीहरूलाई ३५-४० वर्षको उमेरमा यी बिरामीहरूको मांसपेशी कमजोर हुन थालेको पाइएको थियो।

२०-३० वर्षको उमेरमा शरीरमा मांसपेशीहरू द्रुत रूपमा बन्छन् र यस समयमा सबैभन्दा बलियो हुन्छन्। ६० वर्षको उमेरमा कमजोर हुन थाल्छ तर अहिले कम उमेरमा पनि यस्तो अवस्था देखिन थालेको छ । यो बिर्सनु हुँदैन कि मांसपेशी निको पार्न औषधिको कुनै विशेष भूमिका छैन। यो जीवनशैलीको समस्या हो । तपाईं आफ्नो दैनिक दिनचर्यामा सन्तुलित र प्रोटीन युक्त आहार र व्यायाम समावेश गरेर यसलाई सुधार गर्न सक्नुहुन्छ।

परीक्षण गरिरहनुहोस्
सार्कोपेनियालाई उन्नत मांसपेशी हानि पनि भनिन्छ। यदि तपाइँ ढक्कन खोल्दा पनि संघर्ष गर्नुहुन्छ र तपाइँको हातमा पकड महसुस गर्न सक्नुहुन्न भने, यो मांसपेशी कमजोरीको लक्षण हो। जसका कारण ऊर्जा र क्रियाशीलता कम हुन थाल्छ ।

यदि तपाईं लड्नुभयो वा चिप्लिनुभयो भने हड्डी भाँच्ने जोखिम बढ्न सक्छ। यसलाई मौन रोग वा मौन समस्या मानिन्छ, अर्थात् मांसपेशीहरु खेर गएको थाहा हुँदैन । त्यसैले बेलाबेलामा मांसपेशीको क्षमता जाँच गर्नुपर्छ।

मधुमेह र सार्कोपेनिया बीचको सम्बन्ध
सार्कोपेनियाले तपाईंलाई केहि गतिविधिहरू गर्न गाह्रो बनाउँछ। प्राकृतिक रूपमा व्यायाम गर्न नसक्दा मोटोपन र तौल बढ्ने खतरा हुन्छ। यसले मधुमेहको जोखिम बढाउँछ। सार्कोपेनिया र मधुमेह टाइप २ सँग नजिकको सम्बन्ध छ। हाम्रो मांसपेशी शरीरको सबैभन्दा ठूलो भाग हो।

यसले ग्लुकोजको ठूलो भाग पनि खपत गर्छ। यदि यी कमजोर र क्षतिग्रस्त छन् भने तिनीहरू पर्याप्त रूपमा प्रयोग गर्न सकिँदैन। यसले रगतमा फ्याटी लिभर वा मधुमेहको जोखिम बढाउँछ।

व्यायाम गर्नुहोस्
हरेक दिन ६० मिनेट व्यायाम गर्नुहोस्। यसमा मांसपेशी बल बढाउनको लागि बीस मिनेटसम्म व्यायाम गर्नुपर्छ।

यदि मांसपेशी कमजोर हुँदै गएको छ भने, त्यसै अनुसार व्यायाम विधिहरू छनौट गर्नुहोस्।

यदि तपाईं जिम गएर व्यायाम गर्न सक्नुहुन्न भने, हिड्ने, साइकल चलाउने, पौडी खेल्ने र जगिङलाई आफ्नो दैनिक तालिकामा समावेश गर्नुहोस्।

ब्याडमिन्टन/क्रिकेट खेल्ने वा सिँढी चढ्ने जस्ता गतिविधिहरू पनि धेरै उपयोगी हुन सक्छन्।

यदि तपाइँलाई हृदय रोग वा हड्डी समस्या छ भने, तपाइँ एरोबिक्सबाट टाढा रहनु पर्छ, तर कुनै न कुनै रूप मा व्यायाम गर्नुहोस्। डाक्टरको सल्लाह अनुसार आफ्नो मांसपेशी सक्रिय राख्नुहोस्।

यो पनि पढ्नुहोस्: यी दैनिक बानीहरूले तपाईंको मधुमेहको जोखिम बढाउँछ, तिनीहरूलाई समयमै सुधार गर्नुहोस्

खाना कस्तो खाने ?
शारीरिक अवस्था अर्थात् तौल र गतिविधिका आधारमा आहारमा ध्यान दिनुहोस्।
आहारमा प्रोटिन समावेश गर्नु अत्यावश्यक छ जसलाई प्रायः बेवास्ता गरिन्छ।
यदि तपाइँ ६० वर्षको हुनुहुन्छ भने, तपाइँ हरेक दिन ५५ देखि ६० ग्राम प्रोटीन लिनु पर्छ।
दिनको तीनवटै खानामा बीस-बीस-बीसको अनुपातमा प्रोटिन खाँदा मांसपेशी क्षमता बढाउन प्रभावकारी हुन्छ। यसले मांसपेशिहरु को थकान र आँसु रोक्न मद्दत गर्छ।
बिहानको खाजा नछोड्नुहोस्। यसले पूरै दिनको लागि आवश्यक पोषण प्रदान गर्दछ। ब्रेकफास्टमा विशेष गरी अण्डा, सम्पूर्ण अन्न, फलफूल र दुग्धजन्य पदार्थ समावेश गर्नुपर्छ।
तपाईं पोषण पूरक पनि लिन सक्नुहुन्छ। हामी उमेर बढ्दै जाँदा, बलियो मांसपेशीहरू निर्माण गर्न स्वस्थ र सन्तुलित आहार खाए तापनि, केही पोषणको कमी रहन्छ। यी कमीहरूलाई हटाउन, तपाईंले आफ्नो डाक्टरको सल्लाहमा पोषण पूरकहरू लिन सक्नुहुन्छ।