कानून अन्तर्गत सरोगेसीको अधिकार कसलाई छ, कसलाई छैन ?

काठमाडौं – भारतमा प्रायः सरोगेसी शब्दको चर्चा हुन्छ। सर्वोच्च अदालतले ४४ वर्षीया अविवाहित महिलाको सरोगेसी मार्फत आमा बन्ने याचिका खारेज गरिदिएपछि आजकल यी शब्दहरु चर्चामा छन् ।

आमाबाबु बन्नु कुनै पनि जोडीको लागि संसारमा सबैभन्दा विशेष अनुभूति हो। यो अनुभव शब्दमा वर्णन गर्न सकिदैन । तर कतिपय जोडीहरु यस्ता हुन्छन् जो कुनै न कुनै कारणले यो खुशी पाउन सक्दैनन् । विज्ञानले यो समस्याको समाधान खोजेको छ, जसको नाम सरोगेसी हो ।

आज विज्ञान र प्रविधिले यति धेरै प्रगति गरिसकेको छ कि यदि कुनै दम्पतीले सन्तान जन्माउन नसकेमा सरोगेसी मार्फत आमाबुवा बन्ने सुख प्राप्त गर्न सक्छन् । बच्चा आफ्नो हुनेछ तर गर्भ अर्कैको हुनेछ।

यस विशेष कथामा सरोगेसीको अर्थ के हो, अभिभावक कसरी बन्छ, हाम्रो देशमा कस्ता कानुन छन्, कुन कुन देशले यसलाई प्रतिबन्ध लगाएका छन्, भारतका कुन–कुन सेलिब्रेटीले यस प्रविधिबाट सन्तानलाई जन्म दिएका छन् भन्नेबारे विस्तृतमा जानौँ । जन्म दिए।

सरोगेसीको अर्थ ?

सरोगेसीलाई सरोगेसी पनि भनिन्छ। यो एक यस्तो प्रविधि हो जसमा एक महिला (सरोगेट आमा)ले आफ्नै इच्छामा एक जोडीको लागि बच्चा जन्माउँछिन्। अर्को शब्दमा, आफ्नी श्रीमती बाहेक अरु महिलाको गर्भमा बच्चा हुर्काउनुलाई सरोगेसी भनिन्छ।

यसको अर्थ श्रीमानले अर्की महिलासँग सम्बन्ध राखेको भन्ने होइन । बरु, महिला आफ्नै वा डोनरको अण्डा मार्फत एक जोडीको लागि गर्भवती हुन्छ। ९ महिनासम्म गर्भमा बच्चा जन्माउने महिलालाई सरोगेट आमा भनिन्छ ।

गर्भमा बच्चा बोक्ने महिला र दम्पतीबीच सम्झौता हुन्छ । यस अन्तर्गत, बच्चा कानुनी रूपमा सरोगेसी गर्ने दम्पतीको हो। त्यहीँ उसको आमाबुवालाई बोलाइन्छ। कुनै कारणले सन्तान जन्माउन नसकेका दम्पतीले सरोगेसी अपनाउने गर्छन् ।

सरोगेसी कति प्रकारका हुन्छन् ?

सरोगेसी दुई तरिकाले हुन्छ। एउटा परम्परागत सरोगेसी र अर्को गर्भकालीन सरोगेसी हो। जब दाता वा बाबुको शुक्रकीट बच्चा बोक्ने महिलाको अण्डासँग मिल्छ, यसलाई परम्परागत सरोगेसी भनिन्छ। यस प्रक्रिया अन्तर्गत, सरोगेट आमा बच्चाको जैविक आमा हो। जबकि गर्भावस्थामा सरोगेसीमा सरोगेट आमालाई बच्चाको जैविक आमा भनिदैन।

यस प्रविधिमा सरोगेट आमाको अण्डा प्रयोग गर्दैन। बरु सरोगेट आमाबाबुको अण्डा र शुक्रकीटलाई मिलाएर सरोगेट आमाको गर्भमा राखिन्छ। सरोगेट आमाले मात्र बच्चा जन्माउँछिन् । बच्चाको वास्तविक अभिभावक सरोगेसी दम्पती हुन्।

भारतमा सरोगेसी वैध वा अवैध छ ?

सरोगेसी भारतमा बिल्कुल मान्य छ, तर भारत सरकारले यसको लागि केही कडा नियम बनाएको छ ताकि खाँचोमा परेका दम्पतीहरूले मात्र यसलाई प्रयोग गर्न सकून्। कुनै पनि व्यक्तिलाई सरोगेसीमा व्यापार गर्ने अधिकार छैन। दम्पतीले सरोगेसीका लागि सरोगेट आमालाई कुनै पैसा दिन सक्दैनन्। दम्पतीले अनिवार्य रूपमा डाक्टर र अस्पतालको खर्च मात्रै तिर्नुपर्ने हुन्छ। यस बाहेक बिमा गर्न जरुरी छ ।

सरोगेसी रेगुलेसन ऐन अन्तर्गत कुनै पनि कारणले सन्तान जन्माउन नसकेका दम्पतीले मात्र सरोगेसी मार्फत अभिभावक बन्न सक्छन् । यो सुविधा लिभ इन जोडीहरूका लागि उपलब्ध छैन। तर, यो कानुनले विधवा र सम्बन्धविच्छेद भएका महिलालाई सरोगेसीमार्फत आमा बन्न अनुमति दिएको छ । तर उनीहरुको उमेर ३५ देखि ४५ वर्षको बीचमा हुनुपर्नेछ।