काठमाडौं – व्यायाम भनेको त्यस्तो व्यवस्थित कर्म हो, जसले शरीरको अवयवलाई सन्तुलित ढंगले सक्रिय तुल्याउँछ। समान्यतया व्यायामले शरीरलाई स्वस्थ्य राख्न मद्दत गर्दछ।
शरीरको तौल ठीक राख्ने, मुटुका रोगलगायत भित्री अंगका रोग हटाउने, हृदयघात घटाउने, पाचन प्रणालीको विकास, अनिद्रा, मानसिक समस्या, डिप्रेसन, तनाब, चिन्ता आदि हटाउने, शरीरको रोगप्रतिरोधक क्षमताको विकास, शरीरको लचिलोपन र शारीरिक बल तथा मनोबलको विकासका लागि व्यायाम सर्बोत्तम उपाय हो। अध्ययनहरूले जुनसुकै उमेरमा पनि व्यायाम सुरु गर्न सकिन्छ भन्ने पर्याप्त आधार देखाएका छन् ।
व्यायाम गर्दा मानिसको शरीरको बोसो घट्छ, तर त्यो कहाँ जान्छ ? यो प्रश्न धेरैको मनमा उब्जिन सक्छ । यसै विषयलाई लिएर केही वर्षअघि १५० चिकित्सक, आहारविज्ञ र शारीरिक प्रशिक्षकलाई प्रश्न सोधिएको थियो । यसको उत्तर तीनवटा राखिएको थियो ।
१.बोसो ऊर्जा र गर्मीमा परिणत हुन्छ ।
२. बोसो मांसपेशीमा परिणत हुन्छ ।
३. बोसो कार्बनडाइअक्साइड र पानीमा परिणत हुन्छ ।
यसमध्ये १४७ जनाले यसको गलत उत्तर दिएका थिए । यदि तपाईंको विचारमा यसको उत्तर ‘क’ वा ‘ख’ हो भने यो गलत छ । न्यु साउथ वेल्स विश्वविद्यालयको स्कुल अफ बायोमोलेक्युलर साइन्सका वैज्ञानिक रुबेन मीरम्यान धेरै विज्ञलाई यसको जवाफ थाहा नभएको बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘अधिकांशले बोसो ऊर्जामा रुपान्तरण हुन्छ भनेका छन्, जुन गलत हो । वास्तवमा यो पदार्थको संरक्षणको नियमको विरुद्ध हो, जसले रासायनिक प्रतिक्रिया पछ्याउँछन् । त्यस्तै विकल्प ‘ख’ अर्थात् को बोसो मांसपेशीमा रूपान्तरण हुने कुरा पनि असम्भव रहेको मीरम्यान बताउँछन् ।
सन् २०१४ मा ब्रिटिस मेडिकल जर्नलमा प्रकाशित मेरम्यानको अनुसन्धान अनुसार यसको सही उत्तर ग हो । अर्थात् बोसो कार्बनडाइअक्साइड र पानीमा परिणत हुन्छ । अनुसन्धानअनुसार शरीरबाट पानी पिसाब, पसिना, सास र अन्य शारीरिक तरल पदार्थको रूपमा निस्कन्छ । जसमा शरीरको मुख्य अंग फोक्सोको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।
यसलाई अझ स्पष्ट पार्दै मिरम्यान द कनभर्सेसन डटकममा लेखेका छन्, ‘यदि कसैले १० केजी बोसो गुमाउँछ भने त्यसको ८.४ केजी कार्बन डाइअक्साइडबाट बाहिर निस्कन्छ र बाँकी १.६ केजी पानीको रूपमा बाहिर निस्कन्छ । अर्को शब्दमा सामान्यतया यतिकै पनि तौल घटाइरहेका हुन्छौं । यसो घट्नुमा फोक्सोको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । जुन सासको रुपमा छोड्छौं ।
किनकि यस प्रश्नको सर्वेक्षण गरिएका १५० जना विज्ञमध्ये तीन जनाले मात्र सही जवाफ दिएका थिए । मेरम्यानले अष्ट्रेलिया, अमेरिका, बेलायत र केही युरोपेली देशमा विज्ञहरूका बीचमा पनि यस प्रश्नको सर्वेक्षण गरेका थिए तर सबै ठाउँमा गलत जवाफ आएको थियो ।
साथै मेरम्यानको निष्कर्ष यस तथ्यमा आधारित छ कि हामीले जे खान्छौं त्यसमा हामीले लिने अक्सिजनको मात्रा पनि समावेश हुनुपर्छ । ‘उदाहरणका लागि यदि शरीरमा ३.५ केजी खाना र पानी भयो भने त्यसबेला हामीले ५०० ग्राम अक्सिजन पनि लिएका हुन्छौं । हामीले जम्मा चार किलो खायौं । त्यसैले शरीरबाट पनि चार किलो बाहिर निस्किनुपर्छ । नभए तौल बढ्छ’, मीरम्यान भन्छन् ।
मीरम्यानका अनुसार तौल घटाउनका लागि फ्याट सेलबाट कार्बन निकाल्न आवश्यक हुन्छ । जुन हामीले सास फेर्दा कार्बन छोड्छौं । मीरम्यान लेख्छन्, ‘यस्तो हुन सक्दैन किनकि आवश्यक भन्दा बढी सास लिंदा हाइपरभेन्टिलेसन हुन्छ । जसले रिंगटा लाग्ने र बेहोस हुने समस्या हुन सक्छ ।’ त्यसैले शरीरबाट कार्बन डाइअक्साइडको मात्रा बढाउन सक्ने एक मात्र उपाय मांसपेशीका गतिविधि बढाउनु रहेको उनी बताउँछन् ।
यसका लागि व्यायामबाहेक पनि अन्य धेरै तरिकाबाट शरीरमा कार्बन डाइअक्साइड उत्पादन गर्न सकिने मीरम्यान बताउँछन् । उभिएर बस्दा, खाना पकाउँदा, सरसफाइ गर्दा, घुम्न जाँदा शरीरको मेटाबोलिजम तीन गुणाले बढ्छ । तौल घटाउन चाहने हो भने कम खान र आफ्नो शरीरलाई धेरै चलाउन मीरम्यान सुझाउँछन् ।
तौल घटाउन खाना जत्तिकै महत्वपूर्ण शारीरिक व्यायाम पनि छ। बिहान सबेरै हिँड्ने अथवा हलुका व्यायाम गर्ने बानी बसाल्नुपर्छ। व्यायाम सकेपछि नियमित नुहाउन सके शरीरलाई स्वच्छ र फुर्तिलो हुन्छ। योगासान र प्राणायामबाट पनि तौल घटाउन सकिन्छ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया